Vận dụng lý thuyết di động xã hội vào nghiên cứu chuyển cư - Tống Văn Chung

Mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài viết "Vận dụng lý thuyết di động xã hội vào nghiên cứu chuyển cư" dưới đây để nắm bắt được những vấn đề lý luận về di động xã hội, sự phân tầng xã hội, khái niệm địa vị xã hội và di động xã hội,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Vận dụng lý thuyết di động xã hội vào nghiên cứu chuyển cư - Tống Văn Chung 38 X· héi häc sè 1 (89), 2005 VËn dông lý thuyÕt di ®éng x· héi vµo nghiªn cøu chuyÓn c− Tèng V¨n Chung I. §Æt vÊn ®Ò Cïng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt x· héi, sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ lu«n kÌm theo sù thay ®æi d©n c−. §©y lµ mét qu¸ tr×nh mang tÝnh quy luËt. Qu¸ tr×nh nµy chÞu ¶nh h−ëng cña ba nh©n tè: sinh, tö vµ di d©n. Sù di chuyÓn d©n c− lµ mét yÕu tè ®éng, nã chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÒu nh©n tè chi phèi kh¸c nh− nh÷ng nh©n tè kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa... g©y ra nh÷ng t¸c ®éng kh¸c nhau lªn qu¸ tr×nh nµy. §©y lµ mét hiÖn t−îng x· héi phøc t¹p. Lý do lµ ®èi víi mçi c¸ nh©n lu«n chÞu sù t¸c ®éng cña mét quy luËt sèng bÊt di bÊt dÞch cña tù nhiªn: sinh ra - b−íc ch©n vµo x· héi vµ chÕt ®i ra khái x· héi ®ã hay di chuyÓn sang x· héi kh¸c d−íi nh÷ng h×nh thøc ra ®i kh¸c nhau. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sèng cã nh÷ng c¸ nh©n lu«n di chuyÓn n¬i sinh sèng, c− tró, ho¹t ®éng lao ®éng cña m×nh. Sù di chuyÓn cña nh÷ng c¸ nh©n nµy kh«ng chØ t¹o ra mÆt “®éng” cña qu¸ tr×nh d©n sè mµ nã còng ®em l¹i nh÷ng hËu qu¶ kinh tÕ-x· héi nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng hËu qu¶ ®«i khi khã l−êng tr−íc ®−îc. Sù di chuyÓn d©n c− lu«n lµ mét hiÖn t−îng x· héi mang tÝnh lÞch sö vµ lµ mét hiÖn t−îng n¶y sinh mang tÝnh phæ biÕn trong mäi x· héi. Mçi d©n téc, trong tiÕn tr×nh lÞch sö ®Òu g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh di d©n ®−îc x¸c ®Þnh. §iÒu ®ã ®óng víi mäi quèc gia mäi d©n téc. Ho¹t ®éng di chuyÓn d©n c− ®· tõng tån t¹i suèt nhiÒu thÕ kû vµ lu«n g¾n liÒn víi mét hoµn c¶nh lÞch sö nhÊt ®Þnh. Tõ xa x−a, trong mçi giai ®o¹n lÞch sö, ho¹t ®éng nµy diÔn ra víi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña nã, ch¼ng h¹n nh− sù di chuyÓn d©n c− trong lÞch sö lu«n g¾n liÒn víi sù më mang bê câi, ®Êt ®ai. . ., vµ hÖ qu¶ lµ t¹o nªn nÐt ®Æc thï riªng cho mçi x· héi cô thÓ. LÞch sö ph¸t triÓn cña d©n téc ViÖt Nam còng còng chøng tá ®iÒu ®ã, nhÊt lµ ®èi víi téc ng−êi ViÖt trong vßng h¬n m−êi thÕ kû gÇn ®©y 1. NhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ sù chuyÓn c− trong trong qu¸ khø còng nh− hiÖn t¹i lµ mét nhu cÇu tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tri thøc khoa häc. Nh−ng vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i nhËn thøc thËt ®Çy ®ñ, khoa häc vÒ qu¸ tr×nh di c− ®ang diÔn ra x· héi ViÖt Nam hiÖn ®¹i, ch¼ng h¹n nh−: “T×nh tr¹ng di c− hiÖn nay ra sao? Di d©n sÏ lµ biÕn 1 Nghiªn cøu lÞch sö. Di d©n cña ng−êi ViÖt tõ thÕ kû X ®Õn gi÷a thÕ kû XIX. Phô san. ViÖn Sö häc, Trung t©m Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia. Hµ Néi -1994. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn  Tèng V¨n Chung 39 ®æi cÊu tróc (c¬ cÊu) d©n sè-x· héi nh− thÕ nµo? Nh÷ng g× lµ nguyªn nh©n, lµ c¸c yÕu tè, lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn... g©y t¸c ®éng, ¶nh h−ëng ®Õn sù di chuyÓn d©n c− nh− vËy? Vai trß cña qu¸ tr×nh chuyÓn c− nh− vËy ®èi víi c«ng cuéc x©y dùng, kiÕn thiÕt ®Êt n−íc vµ ph¸t triÓn mäi mÆt kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi nãi chung vµ cña tõng ®Þa ph−¬ng cô thÓ nãi riªng? HËu qu¶ cña nã cã ¶nh h−ëng g× ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi - v¨n hãa cña tïng vïng, tõng d©n téc? Cã sù thay ®æi g× vÒ lèi sèng cña hä trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng sèng míi? Nh÷ng mèi quan hÖ x· héi míi ®−îc ®Þnh h×nh nh− thÕ nµo? HËu qu¶ m«i tr−êng n¬i hä míi chuyÓn ®Õn ra sao? Sù lan truyÒn v¨n hãa, lèi sèng còng nh− sù “giao thoa” v¨n hãa gi÷a nh÷ng nhãm x· héi “®i”, “®Õn nh− thÕ nµo? v.v. vµ v.v.”. Hµng lo¹t c©u hái ®−îc ®Æt ra khi quan t©m nghiªn cøu hiÖn t−îng x· héi nãng báng vµ bøc xóc nµy. Trong nh÷ng n¨m b¾t ®Çu cña thêi kú ®æi míi trë l¹i ®©y, ë ViÖt Nam sù di chuyÓn d©n c− ®ang diÔn ra m¹nh mÏ. Nh÷ng nghiªn cøu c«ng bè gÇn ®©y cho thÊy chuyÓn c− trong n«ng th«n lµ mét hiÖn t−îng tÊt yÕu. Ch¼ng h¹n, “LÊy §¾c-L¾c lµm vÝ dô, trong nh÷ng n¨m 1976-1981 chØ cã kho¶ng 15 ngµn d©n di c− tù do ®Õn tØnh nµy, nh−ng thêi kú 1986-1990 t¨ng lªn ®Õn con sè 92 ngh×n ng−êi, n¨m 1991-1995 cã 167 ngh×n, riªng n¨m 1996 ®· cã kho¶ng 30000 ng−êi ; vµ n¨m 1997, t¹m thêi l¾ng xuèng, cã kho¶ng 8 ngµn... do cã chØ thÞ 267/CP, 268/CP vµ c«ng ®iÖn 1157/§P1 ngµy 14/4/1997 cña ChÝnh phñ vÒ b¶o vÖ rõng, kiªn quyÕt xö lý d©n di c− tù do vµ b¶o vÖ rõng2. Theo nghiªn cøu cña TS §Æng Nguyªn Anh cho thÊy dßng di c− ®Õn §¾c-L¾c trong nh÷ng n¨m 1986-1990 cã 18338 hé víi 91658 khÈu, th× nh÷ng n¨m 1991-1995 cã 35580 hé víi 166227 khÈu, chØ riªng n¨m 1996 cã 6081 hé (víi 29577 khÈu) di chuyÓn ®Õn tØnh nµy. Nh÷ng con sè nµy cho thÊy tÝnh bøc thiÕt còng nh− quy m« gia t¨ng cña qu¸ tr×nh chuyÓn c− ë n«ng th«n trong thêi kú ®æi míi3. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn xem di chuyÓn d©n c− nh− hiÖn t−îng kh¸ch quan nh− nh÷ng hiÖn t−îng x· héi kh¸c ®· vµ ®ang n¶y sinh cÇn ®−îc t×m hiÓu, nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc, nh»m x¸c ®Þnh ®óng nh÷ng quy luËt vµ tÝnh quy luËt x· héi t¸c ®éng, chi phè ...