Về mỹ học vị quan hệ (phần 1)

Lời người dịch: Trong bản thông cáo báo chí của Ga 0 về dự án bếntrà-không của Thiên Thu Bình, chúng tôi có nhắc tới dạng mỹ học vị quan hệ (relational aesthetics) và coi nó như một trong những điểm tựa lý thuyết cho dự án của Thiên Thu Bình. Dưới đây, chúng tôi xin dịch một vài đoạn trích trong cuốn sách Mỹ học vị quan hệ (relational aesthetics) của Nicolas Bourriaud, xuất bản năm 1998.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Về mỹ học vị quan hệ (phần 1) Về mỹ học vị quan hệ (phần 1)Lời người dịch: Trong bản thông cáo báo chí của Ga 0 về dự án bến-trà-không của Thiên Thu Bình, chúng tôi có nhắc tới dạng mỹ học vịquan hệ (relational aesthetics) và coi nó như một trong những điểm tựalý thuyết cho dự án của Thiên Thu Bình. Dưới đây, chúng tôi xin dịchmột vài đoạn trích trong cuốn sách Mỹ học vị quan hệ (relationalaesthetics) của Nicolas Bourriaud, xuất bản năm 1998. Các đoạn tríchnày được tuyển lựa và đưa vào một tuyển tập có tên là Sự tham dự, tưliệu về nghệ thuật đương đại (participation, documents ofcontemporary art), do Clare Bishop biên tập, và gallery whitechapel,London cùng ban tu thư viện công nghệ Massachuset ( MIT press)đồng xuất bản năm 2006.Chọn dịch bài viết này, chúng tôi không hề tìm cách muốn đóng khungdự án của Thiên Thu Bình vào bất kỳ một khung xương nào, bởi nhưchúng ta đều biết, mọi dự án và hành vi văn hóa-nghệ thuật, trước hếtđều luôn bắt nguồn từ chính như cầu ban đầu của chủ thể thực hiện- tứcnhu cầu kể chuyện, nhu cầu chia sẻ, phản biện hay bình chú về các thựctại mà chỉ có chủ thể ấy mới là người hiểu và ý thức rõ nhất. Việc chọndịch một trích đoạn trong cuốn sách mỹ học vị quan hệ của triết giaBourriaud dưới đây chỉ nhằm mục đích duy nhất – đó là tạo thêm mộtcơ sở tham chiếu, nói cách khác, tạo thêm một tiền đề đối thoại, diễngiải, một cú hích khởi động cho cuộc thảo luận hy vọng sẽ xảy ra giữacông chúng và dự án, giữa nghệ sỹ và công chúng, cũng như giữa nghệsỹ và dự án của mìnhBởi lẽ, trên hết, quyền và trách nhiệm đầu tiên cho mọi dự án hay hànhvi nghệ thuật – luôn phải là quyền của người sáng lập và thực hiện dựán hay hành vi đóN.H—————–Mỹ học vị quan hệ ( relational aesthetics) đã được coi là một văn bảncó tính định nghĩa về một thế hệ nghệ sỹ nổi đình đám tại châu Âu vàokhoảng giữa thập kỷ 90. Đoạn trích sau đây là một loạt các phần viếtrút ra từ tuyển tập 7 bài tiểu luận khác nhau của Nicolas Bourriaud, màông từng in trong các tạp chí và các catalogue triển lãmNghệ phẩm như thể khe nứt xã hộiDạng nghệ thuật vị quan hệ (tức dạng nghệ thuật mà ở đó – chân trời lýthuyết của nó là toàn bộ lãnh địa tương tác của con người và văn cảnhxã hội của lãnh địa ấy chứ không phải là sự khẳng quyết về một khônggian biểu tượng riêng tư và biệt lập) xuất hiện như một sự chứng thựccho cái thay đổi triệt để diễn ra trong các mục tiêu chính trị, văn hóa, vàmỹ học từng được nghệ thuật hiện đại đưa ra.Tính xã hội học của dạng nghệ thuật vị quan hệ, khi mô tả vắn tắt sẽ lànhư sau: Sự phát triển này có nguồn cơn quan trọng từ sự ra đời củamột nền văn hóa đô thị toàn cầu và từ sự xâm lấn của mô hình đô thịnày vào mọi hiện tượng văn hóa. Sự loang rộng của tiến trình đô thịhóa bắt đầu xuất hiện từ cuối thế chiến II chính là nguyên do cho sựtăng trưởng vô tiền khoáng hậu của các trao đổi xã hội, cũng như chokhả năng di động khắp nơi của các cá nhân (nhờ vào sự phát triển củatàu lửa và các mạng lưới đường sắt, nhờ vào các tiến bộ trong ngànhviễn thông, và vào sự giải hóa của các không gian đóng, tức những gìxảy ra song song với sự cởi mở của đầu óc con người).Bởi các nơi chốn có thể cư trú trong thế giới đô thị này ngày càng thuhẹp, chúng ta cũng lại được chứng kiến một sự thu giảm về kích thướccủa đồ nội thất và các vật thể trong căn hộ, tức những gì giờ đây đã cóthể dễ dàng mang chuyển: đã từng có một thời gian dài, các nghệ phẩmluôn mang dáng vẻ các đồ vật sang trọng quý tộc trong văn cảnh đô thị(kích thước của cả nghệ phẩm và không gian trưng bày nó đều nhằmmục đích biểu thị sự phân biệt giữa kẻ sở hữu nghệ phẩm và hoi polloi(tiếng Hy Lạp: số đông tầm thường) song chức năng hoạt động và mẫuhình tái hiện của chúng giờ đây đã biến chuyển và mở ra một tiến trìnhđô thị hóa tăng dần cho các trải nghiệm thẩm mỹ. Giờ đây, những gìđang sụp đổ trước mắt chúng ta chính là cái quan niệm theo kiểu quýtộc về việc trưng bày tác phẩm- tức cái quan niệm gắn chặt với cảm xúccủa việc đòi hỏi một lãnh địa riêng biệt cho tác phẩm.Nói cách khác, giờ đây chúng ta đã có thể không còn quan niệm về cáctác phẩm đương đại như một không gian dành cho hành vi đi lại ngắmnghía. (Chúng ta thường được dẫn đi xem các bộ sưu tập theo kiểu dẫnđi xem một căn nhà đẹp). Giờ đây, việc thưởng lãm nghệ thuật đươngđại giống với sự trải nghiệm trực tiếp trong thời gian, hay sự mở ramột cuộc đối thoại không có hồi kết.Đô thị cho phép và sản sinh ra kinh nghiệm về tính lân cận (proximity):chính kinh nghiệm này là khung xương biểu tượng và lịch sử của mọiđô thị, hay nói cách khác, chính nó tạo ra kinh nghiệm về sự “đối mặtlẫn nhau” mà đô thị áp đặt lên mọi con người sống trong đó, nhưAlthusser từng nhận định – và trạng thái này là đối lập với trạng tháicủa khu rừng rậm rạp và vô ưu theo cách quan niệm của Jean-JaquesRousseau về giới tự nhiên. Ở nơi khu rừng của Rousseau, kinh nghiệmcủa sự đối mặt lẫn nhau không thể tồn tại. ...