Việc giảng dạy quy luật phân hóa của tự nhiên theo đai cao

Bài viết này đề cập đến bản chất của luật từ các quan điểm về khái niệm, nguyên nhân và đại diện. Nó cũng nêu lên những điểm chi tiết trong việc giảng dạy luật này cho học sinh trung học cũng như học sinh tại các trường cao đẳng và đại học.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Việc giảng dạy quy luật phân hóa của tự nhiên theo đai cao JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Social Sci., 2008,V.53, No 2, pp.121-124 VI›C GIƒNG D„Y QUI LUŠT PH…N HÂA CÕA TÜ NHI–N THEO AI CAO °ng Duy Lñi, Bòi Thà Thanh Dung Tr÷íng ¤i håc S÷ ph¤m H nëi1. °t v§n · Trong lîp vä àa l½ cõa Tr¡i §t, qui luªt ph¥n hâa àa îi v qui luªt ph¥n hâaphi àa îi l hai qui luªt ph¥n hâa khæng gian cì b£n nh§t cõa c¡c thnh ph¦n tünhi¶n công nh÷ c¡c thº têng hñp tü nhi¶n. N¸u nh÷ qui luªt ph¥n hâa àa îi ph£n¡nh sü ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo c¡c v¾ ë ¢ ÷ñc nhªn thùc v tr¼nh by kh¡ rãrng th¼ c¡c qui luªt ph¥n hâa phi àa îi, trong â câ qui luªt ph¥n hâa theo aicao di¹n ra phùc t¤p hìn nhi·u. Vi»c gi£ng d¤y qui luªt ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theoai cao trong ch÷ìng tr¼nh gi£ng d¤y àa l½ tø c§p trung håc ¸n ¤i håc ð n÷îc tahi»n nay ¢ ÷ñc · cªp tîi vîi c¡c mùc ë næng s¥u kh¡c nhau. Tuy nhi¶n v¨n r§tc¦n thi¸t ph£i nghi¶n cùu º câ sü hiºu bi¸t th§u ¡o v· qui luªt ny v vªn döngnâ trong gi£ng d¤y àa l½ tü nhi¶n ð c¡c c§p håc.2. Nëi dung nghi¶n cùu2.1. B£n ch§t cõa qui luªt ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ai cao Kh¡i ni»m : Qui luªt ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ai cao l sü thay êi câ quiluªt cõa c¡c thnh ph¦n tü nhi¶n v c¡c c£nh quan theo ë cao cõa àa h¼nh. Nguy¶n nh¥n: Câ hai nguy¶n nh¥n ch½nh º d¨n ¸n qui luªt ph¥n hâa cõa tü nhi¶n theo ai cao: - T¡c ëng cõa nëi lüc g¥y ra ho¤t ëng uèn n¸p t¤o nói. - Sü gi£m nhi»t ë theo ë cao còng sü thay êi cõa l÷ñng ©m v l÷ñng m÷a ðvòng nói. Tø hai nguy¶n nh¥n ny c¦n kh¯ng ành rã hai v§n · sau: - Qui luªt ny ch¿ thº hi»n ð c¡c vòng mi·n nói, nói cng cao th¼ biºu hi»n quiluªt cng rã r»t. - Câ sü kh¡c bi»t r§t cì b£n v· nguy¶n nh¥n gi£m nhi»t ë: Theo qui luªt ph¥n hâa àa îi, nhi»t ë gi£m d¦n tø x½ch ¤o v· ph½a hai cüc o ocõa Tr¡i §t do gâc nhªp x¤ gi£m tø 90 ¸n 0 , c¡n c¥n bùc x¤ gi£m tø trà sè 121 °ng Duy Lñi v Bòi Thà Thanh Dungd÷ìng xuèng trà sè ¥m. Sü gi£m nhi»t ë theo v¾ ë di¹n ra chªm (trung b¼nh ð b¡n oc¦u Bc nhi»t ë gi£m 0,5 C tr¶n méi v¾ ë). Theo qui luªt ph¥n hâa ai cao (phi àa îi), sü gi£m nhi»t ë theo ë cao l doc¥n b¬ng bùc x¤ gi£m (m°c dò l÷ñng bùc x¤ M°t Tríi thu ÷ñc lîn, nh÷ng l÷ñngbùc x¤ tø m°t §t m§t i cán lîn hìn). Sü gi£m nhi»t ë theo ë cao di¹n ra r§t onhanh (nhi»t ë gi£m 0,5 - 0,6 C méi khi l¶n cao 100m). Ch½nh sü gi£m nhi»t nyl nguy¶n nh¥n trüc ti¸p d¨n ¸n sü thay êi cõa c¡c thnh ph¦n tü nhi¶n v c£nhquan. M°t kh¡c, ð c¡c vòng nói, ¡p su§t khæng kh½ công gi£m theo ë cao, çngthíi l÷ñng m÷a v ë ©m th÷íng t«ng tîi mët mùc ë nh§t ành rçi mîi gi£m. V¼th¸ ch¸ ë nhi»t - ©m ð ¥y di¹n bi¸n kh¡ phùc t¤p. Nhúng biºu hi»n cõa qui luªt ph¥n hâa theo ai cao: - Ð nhúng vòng nói cao, cng l¶n cao c¡c thnh ph¦n cõa tü nhi¶n cng câ sübi¸n êi rã r»t: vòng nói cao câ kh½ hªu m¡t v l¤nh do nhi»t ë gi£m; thê nh÷ïngbi¸n êi tø §t feralit ð ch¥n nói ¸n §t mòn alit nói cao; th£m thüc vªt tü nhi¶nbi¸n êi tø th£m thüc vªt nhi»t îi c¥y l¡ rëng th÷íng xanh ¸n th£m thüc vªt ænîi c¥y l¡ kim, c¥y böi th§p. V¼ th¸, c¡c c£nh quan thi¶n nhi¶n (c¡c thº têng hñp tünhi¶n) công bi¸n êi theo, h¼nh thnh n¶n nhúng ai cao: ai røng nhi»t îi ch¥nnói, ai røng ¡ nhi»t îi tr¶n nói, ai røng æn îi tr¶n nói, ai çng cä tr¶n nói (ðmët sè nìi), ai i nguy¶n v b«ng tuy¸t ¿nh nói. - Nói cng cao câ sè l÷ñng ai cao cng nhi·u. Sè l÷ñng ai cao ð mi·n nói cánphö thuëc vo và tr½ àa l½ cõa nói. C¡c nói cao ð vòng v¾ ë th§p câ sè l÷ñng aicao nhi·u. °c bi»t c¡c nói cao 5000 - 6000m ð vòng x½ch ¤o câ ¦y õ c¡c aicao (nói Kilimangiaro cao 5895m ð K¶nia th÷íng ÷ñc chån l d¨n chùng ti¶u biºunh§t trong gi£ng d¤y ai cao). - ë cao cõa tøng ai cao tr¶n còng mët d¢y nói câ sü ch¶nh l»ch giúa c¡c s÷ínnói, rã n²t nh§t ð c¡c h÷îng bc - nam ho°c æng - t¥y. Sü b§t èi xùng ny tòythuëc vo h÷îng phìi cõa s÷ín nói vîi tia s¡ng M°t Tríi câ c¡c gâc nhªp x¤, ch¸ë v thíi gian chi¸u s¡ng kh¡c nhau; ho°c c¡c s÷ín ân giâ vîi c¡c dáng hon l÷uch½nh chi phèi câ c¡c °c t½nh v· nhi»t, ©m v ë ên ành kh¡c nhau. Trong thüc t¸h¦u nh÷ ch÷a th§y xu§t hi»n tr÷íng hñp no tr¶n còng mët d¢y nói câ c¡c ai caosong song c¡ch ·u. - Ð còng mët ë cao nh÷ng c¡c nói ð nhúng v¾ ë kh¡c nhau câ c¡c ai caokhæng gièng nhau, t½nh ch§t trong còng mët ai công kh¡c nhau v câ sü kh¡c bi»trã r»t theo mòa. - M°c dò câ nhi·u n²t t÷ìng çng v· h¼nh thùc giúa c¡c îi tü nhi¶n theo v¾ë vîi c¡c ai cao theo ë cao nh÷ng giúa chóng công câ nhúng sü kh¡c bi»t mangt½nh b£n c ...