Viết phóng sự: Khi sự thật là trên hết

Nhưng lời nói ấy, cho đến nay và mai sau, lại có thể “tư vấn” cho những ai chọn nghề báo làm nghiệp dĩ. Rằng: Có những sự thật như thể “vạch áo cho người xem lưng”, như thể phơi lộ vết chàm lỡ nhúng để làm tổn thương chính mình, “người mình”, đất nước mình trước thiên hạ. như thể “vạch áo cho người xem lưng”, như thể phơi lộ vết chàmlỡ nhúng để làm tổn thương chính mình, “người mình”, đất nướcmình trước thiên hạ. Nhưng ngẫm cho cùng, và thực tế đã chứngminh mạnh mẽ rằng, nói...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Viết phóng sự: Khi sự thật là trên hếtViết phóng sự: Khi sự thật là trên hếtViết phóng sự: Khi sự thật là trên hết Nhưng lời nói ấy, cho đến nay và mai sau, lại có thể “tư vấn” cho những ai chọn nghề báo làm nghiệp dĩ. Rằng: Có những sự thậtnhư thể “vạch áo cho người xem lưng”, như thể phơi lộ vết chàmlỡ nhúng để làm tổn thương chính mình, “người mình”, đất nướcmình trước thiên hạ. Nhưng ngẫm cho cùng, và thực tế đã chứngminh mạnh mẽ rằng, nói lên sự thật – đặc biệt là loại sự thật làmđau xót cả cộng đồng mà bản năng con người luôn muốn che đậy– là một trong những phẩm chất làm vinh danh cộng đồng ấy, đấtnước ấy, dân tộc ấy. Phải có trình độ dân trí cao, tổ chức xã hộicao, có hệ thống pháp lý minh bạch, có đời sống dân chủ mới cóđất cho sự thật lên tiếng nói.Sự thật được phanh phui trong loạt phóng sự điều tra BuriedSecrets, Brutal Truth (Bí mật chôn vùi, sự thật tàn bạo) của báoThe Blade ở bang Ohio là loại sự thật cay đắng như thế, đối vớiquân đội Mỹ, nhân dân Mỹ. Đăng vào giữa tháng 10 năm 2003 vàđoạt giải Pulitzer 2004. Đây là giải Pulitzer đầu tiên của tờ báo địaphương có tuổi xuất bản hơn 150 năm này. Ngay sau đó, nhữngtờ báo danh tiếng nhất nước Mỹ đã xin phép The Blade đăng lạithiên phóng sự Buried Secrets, Brutal Truth, để cả nước Mỹ cóthêm cơ hội biết được sự thật bị chôn vùi hơn 36 năm. Nhiều nhàxuất bản trên thế giới cũng đã vào cuộc.Đọc Buried Secrets, Brutal Truth những người viết phóng sự cóthể nhặt được vài kinh nghiệm về viết sự thật.Phong cách cổ điểnBuried Secrets, Brutal Truth xuất hiện vào thời điểm thể loạiphóng sự điều tra rơi vào tình trạng suy yếu toàn cầu, đặc biệt ởkhối báo chí phương Tây. Không phải vì các nhà báo giữ chuyênmục phóng sự điều tra đồng loạt đánh mất năng lực tác nghiệp,càng không phải bạn đọc đồng loạt quay lưng với thể loại hấpdẫn nhất trên mặt báo là phóng sự điều tra. Mà có một thực tế là,các phóng viên điều tra hiện nay không cần “động thủ” vẫn có đủthông tin để viết phóng sự dạng điều tra. Sự phát triển mạnh mẽcác tổ chức phi chính phủ (NGO) cũng như các bộ phận quan hệcộng đồng (PR) của rất nhiều cơ quan, tổ chức, tập đoàn đã từnggiờ, từng ngày tạo nên nguồn tin khổng lồ cho báo chí, trên mạnginternet cũng như trong hồ sơ, trong đó có cả hồ sơ điều tranghiêm chỉnh, do các điều tra viên chuyên nghiệp thực hiện. Nhàbáo không còn giữ vai trò chính trong chặng đường phát hiệnthông tin mà chỉ cần ngồi ở phòng tin có máy điều hòa để “xử lýthông tin” được cung cấp. Nói xử lý vì những nguồn tin khi cungcấp miễn phí thông tin cho các tòa báo đều nhằm mục đích riêng.Tất nhiên không loại trừ mục đích nói lên sự thật của những tổchức đứng đắn. Hãy nhìn lại một sự kiện chấn động toàn cầu gầnđây và thử đặt câu hỏi: Ai phát hiện việc lính Mỹ tra tấn tù nhântại Afghanistan năm 2003? Không phải nhà báo mà là tổ chứcnhân quyền quốc tế. Theo các thống kê, nguồn tài chính dànhcho việc thu thập và tìm kiếm thông tin đang giảm đi tại phần lớnnhững tòa báo.Vì thế, người ta đã có lý khi cho rằng Buried Secrets, Brutal Truthlà thiên phóng sự điều tra được thực hiện theo phong cách cổđiển. Báo The Blade đã không tiếc kinh phí cử ba phóng viênMichael D. Sallah, Mitch Weiss, Joe Mahr và phóng viên ảnhAndy Morrison bay sang Việt Nam, tiếp xúc các nhân vật liênquan đến các vụ thảm sát ở thung lũng sông Vệ tỉnh Quảng Ngãido trung đội thám báo Tiger Force (Mãnh Hổ) thuộc Đại đội chỉhuy của Tiểu đoàn 1 Trung đoàn 327 Sư đoàn dù 101 thực hiệnvào năm 1967. Các nhà báo The Blade đã đi qua rất nhiều bangnước Mỹ để phỏng vấn các cựu binh thuộc đơn vị Tiger Force vàcác nhân vật liên qua cũng như đi-về Washington-Ohio như conthoi trong vòng tám tháng trời để tìm kiếm thông tin từ hàng ngàntrang tư liệu ở Cục lưu trữ Quốc gia. Những chuyến đi, nhữngcuộc phỏng vấn trực diện đã phục hồi độ tin cậy cũng như vẻ đẹpriêng của thể phóng sự điều tra. Trong đó, vấn đề đạo đức củanhà báo cũng được nhấn mạnh. Kurt Franck, trưởng ban biên tậptin của The Blade phát biểu: “Chúng tôi đăng tải thông tin lính Mỹthảm sát dân thường Việt Nam 36 năm trước như một nghĩa vụđạo đức báo chí”.“Thời sự than hồng”Có nhiều tình huống để khai mở ý tưởng cho một thiên phóng sựđiều tra: Từ thư bạn đọc, từ bản báo cáo của một tổ chức chínhtrị xã hội, từ sự rò rỉ thông tin của một tập đoàn kinh tế, từ bản tincủa đồng nghiệp, từ một phiên tòa... Ý tưởng thực hiện phóng sựBuried Secrets, Brutal Truth khởi đi từ những trăn trở của xã hộiMỹ hiện tại với món nợ chiến tranh Việt Nam trong quá khứ. Cácnhà phóng sự điều tra gọi loại đề tài này là “nổi gió thổi bùngngọn lửa đỏ từ hòn than hồng vùi trong tro xám”. Quá khứ đượchâm nóng bởi những cuộc chiến tranh Mỹ đang tiến hành trên thếgiới, nóng nhất là Iraq. Hơn thế, ý tưởng đó đã trở thành mộtquyết định đặc trưng của n ...