Xã hội học ngôn ngữ về giới: Kỳ thị và kế hoạch hóa ngôn ngữ chống kỳ thị đối với nữ giới trong sử dụng ngôn ngữ - Nguyễn Văn Khang

Nội dung bài viết "Xã hội học ngôn ngữ về giới: Kỳ thị và kế hoạch hóa ngôn ngữ chống kỳ thị đối với nữ giới trong sử dụng ngôn ngữ" trình bày sự biến thiên về giới được thể hiện trong ngôn ngữ và cải cách ngôn ngữ về giới để góp phần tạo nên sự bình đẳng giới.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Xã hội học ngôn ngữ về giới: Kỳ thị và kế hoạch hóa ngôn ngữ chống kỳ thị đối với nữ giới trong sử dụng ngôn ngữ - Nguyễn Văn Khang X· héi häc thùc nghiÖm X· héi häc sè 2 (86), 2004 25 X· héi häc ng«n ng÷ vÒ giíi: kú thÞ vµ kÕ ho¹ch hãa ng«n ng÷ chèng kú thÞ ®èi víi n÷ giíi trong sö dông ng«n ng÷ NguyÔn V¨n Khang 1. DÉn nhËp Lµ c«ng cô giao tiÕp quan träng bËc nhÊt cña con ng−êi, ng«n ng÷ kh«ng chØ cã chøc n¨ng ph¶n ¸nh thùc t¹i x· héi mµ cßn cã chøc n¨ng cñng cè vµ duy tr× tån t¹i x· héi. Víi c¸ch nh×n nµy, tõ gãc ®é giíi cã thÓ nhËn thÊy, ng«n ng÷ kh«ng chØ ph¶n ¸nh quan niÖm, c¸ch nh×n nhËn vÒ giíi cña con ng−êi mµ cßn cã thÓ t¸c ®éng, gãp phÇn vµo thay ®æi nhËn thøc cña con ng−êi vÒ giíi. Tr−íc hÕt, víi chøc n¨ng ph¶n ¸nh thùc t¹i x· héi mµ cô thÓ ë ®©y lµ ph¶n ¸nh c¸ch nh×n nhËn vÒ giíi cña con ng−êi, ng«n ng÷ ®−îc xem nh− lµ “tÊm g−¬ng soi cña x· héi vÒ giíi, lµ chiÕc hµn thö biÓu ®Ó ®o nhËn thøc cña con ng−êi vÒ giíi trong c¸c x· héi kh¸c nhau, ë tõng giai ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, nÕu nh− x· héi ph©n chia loµi ng−êi lµm hai nöa giíi nam vµ giíi n÷ th× ®Æc ®iÓm nµy còng ®−îc ph¶n ¸nh trong ng«n ng÷: Bªn c¹nh nh÷ng ®iÓm chung mang tÝnh kh¸i qu¸t cña ng«n ng÷ cho c¶ hai giíi, ng−êi ta vÉn cã thÓ nhËn ra cã mét thø ng«n ng÷ mµ chØ giíi nµy dïng hoÆc chØ ®Ó nãi vÒ giíi nµy mµ kh«ng dïng hoÆc ®Ó nãi vÒ giíi kia vµ ng−îc l¹i. NÕu ng−êi sö dông ng«n ng÷ v−ît qua ranh giíi ®ã th× sÏ bÞ quy ngay lµ mang tÝnh hoÆc cã thiªn h−íng cña giíi kh¸c. §©y chÝnh lµ lý do xuÊt hiÖn c¸c ph¸t ng«n kiÓu nh− I would describe her as handsome rather than beautiful (T«i cã thÓ m« t¶ c« ta cã c¸i vÎ ®Ñp cña mét trang tu mi nam tö h¬n lµ vÎ ®Ñp dÞu dµng cña mét phô n÷). Bëi, trong tiÕng Anh, handsome chØ dïng cho nam vµ beautiful chØ dïng cho n÷. Còng vËy, trong tiÕng ViÖt mét sè tõ nh− yÓu ®iÖu, th−ít tha chØ dïng ®Ó m« t¶ vÎ ®Ñp cña n÷ giíi ë tuæi thanh xu©n, nÕu dïng cho nam giíi th× ch¾c sÏ cã s¾c th¸i tu tõ tiªu cùc. Gièng nh− tuæi t¸c vµ nghÒ nghiÖp, giíi ®−îc coi lµ mét nh©n tè ®Ó h×nh thµnh nªn c¸ch sö dông ng«n ng÷ mang phong c¸ch giíi tÝnh. D−êng nh−, thiªn chøc, th©n phËn vµ tÝnh c¸ch cña mçi giíi ®· ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh nªn phong c¸ch ng«n ng÷ cña mçi giíi. VÝ dô, thùc tÕ quan s¸t cho thÊy, c¸c tõ cã lÏ, cã thÓ, kho¶ng, ®é, kho¶ng ®é, tïy, liÖu, ch¾c lµ,... (cña tiÕng ViÖt), may be, around, Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 26 X· héi häc ng«n ng÷ vÒ giíi: kú thÞ vµ kÕ ho¹ch hãa ng«n ng÷… about, ... (cña tiÕng Anh) cã tÇn sè xuÊt hiÖn trong c¸c ph¸t ng«n cña n÷ giíi cao h¬n rÊt nhiÒu trong c¸c ph¸t ng«n cña nam giíi. Tõ ®©y, cã thÓ ®−a ra c¸c nhËn xÐt nh− chiÕn l−îc giao tiÕp cña n÷ giíi (nhÊt lµ trong c¸c ph¸t ng«n thØnh cÇu) lµ rµo ®ãn, vßng vo, bá ngá, trong khi ®ã ë nam giíi th−êng lµ ng−îc l¹i. Ch¼ng h¹n, ®èi víi c©u hái MÊy giê th× ¨n c¬m? nam giíi sÏ tr¶ lêi ngay lµ S¸u giê (®i/ nh¸/nhÐ/...!), cßn n÷ giíi th−êng tr¶ lêi §é/kho¶ng s¸u giê (vµ cã thÓ kÌm theo thµnh phÇn hái l¹i nh− ®−îc kh«ng ¹/anh/...?). Mét sè nghiªn cøu cßn ®i kÕt luËn xa h¬n ng«n ng÷ cña n÷ giíi lÞch sù h¬n nam giíi vµ lý gi¶i r»ng, thiªn chøc lµm mÑ vµ c¸c t¸c nh©n kh¸c nh− nghÒ nghiÖp (nhÊt lµ nghÒ th− ký v¨n phßng) còng nh− th©n phËn cña hä (v× th¸i ®é träng nam khinh n÷ mµ hä ph¶i v−¬n lªn, thÓ hiÖn m×nh) ®· lµm cho hä cã ®−îc thø ng«n ng÷ lÞch sù nh− vËy. R. Lakoff (1973) ®· lµm mét cuéc ®iÒu tra b»ng ankÐt nh− sau: - ViÕt s½n hai c©u cã hai th¸n tõ oh dear vµ shit vµo phiÕu ®iÒu tra: (1) Oh dear! Youve put the peanut butter in the refrigerater again. (2) Shit! Youve put the peanut butter in the refrigerater again. (T¹m dÞch: Youve put the peanut butter in the refrigerater again: Sao l¹i ®Æt mÈu b¬ vµo tñ l¹nh thÕ nµy.; Oh dear!: Eo ¬i!, Trêi ¬i; Shit!: vèn cã nghÜa lµ cøt, Øa, khi dïng lµm th¸n tõ cã thÓ dÞch lµ Cøt thËt!, §å con khØ!,...). - §−a cho c¸c céng t¸c viªn vµ hái ph¸t ng«n nµo lµ cña nam vµ ph¸t ng«n nµo lµ cña n÷. KÕt qu¶ cho thÊy, hÇu hÕt phiÕu tr¶ lêi ®Òu cho r»ng, ph¸t ng«n (1) cã th¸n tõ oh dear lµ cña n÷ cßn ph¸t ng«n (2) cã th¸n tõ shit lµ cña nam. Nªu ra ®«i ®iÒu nh− vËy ®Ó kh¼ng ®Þnh r»ng, ng«n ng÷ tuy lµ cña chung, kh«ng thuéc th−îng tÇng kiÕn tróc còng kh«ng thuéc giíi nµo, nh−ng còng nh− c¸c giai cÊp sö dông ng«n ng÷ phôc vô cho giai cÊp m×nh ®Ó h×nh thµnh nªn kh¸i niÖm ph−¬ng ng÷ giai cÊp, mçi giíi sö dông ng«n ng÷ theo c¸ch riªng cña m×nh ®Ó h×nh thµnh kh¸i niÖm ph−¬ng ng÷ giíi tÝnh. Néi dung nµy thuéc ph¹m vi phu¬ng ng÷ x· héi cña ng«n ng÷ häc x· héi- mét sù më réng cña kh¸i niÖm ph−¬ng ng÷ (dialect) mµ ng«n ng÷ häc cÊu tróc khi nãi tíi ph−¬ng ng÷ th−êng chØ cã thÓ hiÓu ®ã lµ ph−¬ng ng÷ ®Þa lý. 1.2. Víi chøc n¨ng cñng cè vµ d ...