Xu hướng biến đổi của tầng lớp trí thức trong thời kỳ đổi mới - Bùi Thị Thanh Hà

Trí thức, đặc trưng, chức năng và vai trò của tầng lớp tri thức, thực trạng và xu hướng biến đổi của tầng lớp tri thức nước ta, ưu điểm và hạn chế trong chính sách đôi với tri thức là những nội dung chính trong bài viết "Xu hướng biến đổi của tầng lớp trí thức trong thời kỳ đổi mới". Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Xu hướng biến đổi của tầng lớp trí thức trong thời kỳ đổi mới - Bùi Thị Thanh Hà36 Xã hội học, số 4(112), 2010 Xu híng biÕn ®æi cña tÇng líp trÝ thøc trong thêi kú ®æi míi Bïi ThÞ Thanh Hµ* Sù biÕn ®æi c¬ cÊu cña x· héi ViÖt Nam thêi kú ®æi míi, ®Æc biÖt trong qu¸ tr×nh®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa (CNH,H§H) ®Êt níc bao gåm nh÷ng biÕn®æi cña nhiÒu giai tÇng trong x· héi. Nh÷ng biÕn ®æi nµy lu«n chÞu sù t¸c ®éng cñanhiÒu yÕu tè vµ t¹o nªn nh÷ng xu híng kh¸c nhau. Mét trong c¸c tÇng líp cã nh÷ngthay ®æi m¹nh mÏ nhÊt ®ã lµ trÝ thøc. Bµi viÕt nµy ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ xu híngbiÕn ®æi cña trÝ thøc ViÖt Nam, cïng nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng nh»m gãp phÇn nhËn diÖnc¬ cÊu x· héi ViÖt Nam ®ang thay ®æi. Bµi viÕt sö dông ph¬ng ph¸p tæng quan c¸c tµi liÖu, kÕt qu¶ nghiªn cøu cã liªnquan ®Õn tÇng líp trÝ thøc ViÖt Nam tõ n¨m 1991 ®Õn nay. 1. TrÝ thøc, ®Æc trng, chøc n¨ng vµ vai trß cña tÇng líp trÝ thøc Cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa ®Ó hiÓu trÝ thøc lµ ai. VÒ c¬ b¶n, sù ph©n t¸ch tÇng líptrÝ thøc trong so s¸nh víi c¸c tÇng líp x· héi kh¸c dùa trªn ®Æc thï cña ho¹t ®éngnghÒ nghiÖp. Tuy nhiªn, tÇng líp trÝ thøc cã ho¹t ®éng nghÒ ®Æc biÖt, khiÕn cho hä cãmÆt ë tÊt c¶ mäi lÜnh vùc, mäi ngµnh, mäi khu vùc l·nh thæ vµ liªn quan tíi mäi giaicÊp, tÇng líp kh¸c trong x· héi. NghÞ quyÕt 27 NQ/T¦ ngµy 6/8/2008 cña BCH TW §¶ng ®Þnh nghÜa: trÝ thøc lµ“nh÷ng ngêi lao ®éng trÝ ãc, cã tr×nh ®é häc vÊn cao vÒ lÜnh vùc chuyªn m«n nhÊt®Þnh, cã n¨ng lùc t duy ®éc lËp, s¸ng t¹o, truyÒn b¸ vµ lµm giµu tri thøc, t¹o ranh÷ng s¶n phÈm vËt chÊt vµ tinh thÇn cã gi¸ trÞ ®èi víi x· héi”. Nh vËy, tiªu chÝ ®Çu tiªn ®Ó ph©n biÖt trÝ thøc víi c¸c tÇng líp kh¸c trong x·héi lµ ®Æc trng ho¹t ®éng lao ®éng cña hä - lao ®éng trÝ ãc. Tuy nhiªn, ®©y chØ lµ tiªuchÝ c¬ b¶n ®Çu tiªn, cÇn nhng cha ®ñ. VÒ c¬ b¶n, cã thÓ ph©n ra hai nhãm quan ®iÓm kh¸c nhau ®Ó hiÓu trÝ thøc lµ ai.Nhãm quan ®iÓm thø nhÊt nhÊn m¹nh c¸c ®Æc thï ph¬ng thøc lao ®éng nghÒ nghiÖp cñatÇng líp trÝ thøc, cho r»ng trÝ thøc lµ nh÷ng ngêi chñ yÕu lµm viÖc trÝ ãc, cã tr×nh ®é vÒlÜnh vùc chuyªn m«n nhÊt ®Þnh (thay ®æi theo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi). Ho¹t ®éng lao®éng trÝ ãc cña hä cã tÝnh phøc t¹p nhÊt ®Þnh, t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ míi cho x· héi. Nhãmquan ®iÓm thø hai nhÊn m¹nh ®Õn nh÷ng phÈm chÊt nh©n c¸ch v¨n hãa cña trÝ thøc vµxem chóng nh mét néi dung kh«ng thÓ thiÕu trong ®Þnh nghÜa vÒ tÇng líp nµy. §Æc trng vµ chøc n¨ng cña tÇng líp trÝ thøc MÆc dï ®a ra néi hµm vµ ngo¹i diªn kh¸i niÖm cã sù kh¸c biÖt, song nh×nchung, c¸c ®Þnh nghÜa vÒ trÝ thøc næi bËt hai ®Æc trng c¬ b¶n (1): Mét lµ, cã tr×nh ®étrÝ tuÖ cao, tiÕp thu ®îc c¶ trong trêng häc vµ trêng ®êi; Hai lµ, lµm viÖc lao ®éng* TS. ViÖn X· héi häc Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn Bùi Thị Thanh Hà 37trÝ ãc, chñ yÕu lµ lao ®éng phøc t¹p, ®ßi hái sù s¸ng t¹o trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau.§iÒu ®ã cã nghÜa, kh«ng ph¶i bÊt cø ai lµm c«ng viÖc lao ®éng trÝ ãc th× ®Òu ®îc xemlµ trÝ thøc. Chøc n¨ng cña trÝ thøc bao gåm mét sè yÕu tè sau (1): 1. Phæ biÕn, truyÒn b¸, nhÊt lµ s¸ng t¹o v¨n hãa, tøc lµ s¸ng t¹o vµ duy tr×nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña x· héi híng tíi ch©n, thiÖn, mü, gãp phÇn ®Ò xuÊt c¸c gi¶iph¸p cho nh÷ng vÊn ®Ò cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh. 2. Ph¶n biÖn x· héi: Theo C. M¸c, trÝ thøc lµ nhµ phª b×nh x· héi, nh×n râ sù vËt,suy nghÜ ®Õn cïng vµ phª ph¸n nh÷ng g× c¶n trë sù v¬n tíi mét x· héi tiÕn bé h¬n,tèt ®Ñp h¬n, nh©n ®¹o h¬n. 3. §µo t¹o líp trÝ thøc míi cho ®Êt níc: VÒ ph¬ng diÖn khoa häc, c«ng nghÖ hayv¨n hãa, nghÖ thuËt, viÖc ®µo t¹o líp ngêi kÕ cËn sÏ lµm cho c¸c trêng ph¸i häc thuËttrë nªn m¹nh h¬n, ®a d¹ng h¬n, vµ nhê ®ã, trÝ thøc cña x· héi trë nªn phong phó h¬n. 4. Tham gia ngµy cµng ®«ng ®¶o vµo c¸c ho¹t ®éng x· héi, ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµho¹t ®éng qu¶n lý s¶n xuÊt, kinh doanh. Nh÷ng chøc n¨ng nµy sÏ ®îc cô thÓ hãa trong nh÷ng nhiÖm vô mµ mçi giai®o¹n ph¸t triÓn ®Æt ra ®èi víi trÝ thøc. Mçi trÝ thøc ë nh÷ng lÜnh vùc chuyªn m«n kh¸cnhau sÏ thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng trªn theo nh÷ng c¸ch kh¸c nhau. Vai trß cña tÇng líp trÝ thøc §éi ngò trÝ thøc lµ lùc lîng chñ chèt gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cñamçi quèc gia. Cã thÓ nãi, ë ®©u cã nhiÒu tri thøc h¬n, ë ®ã kinh tÕ ph¸t triÓn h¬n;nh÷ng c«ng ty, ®¬n vÞ nµo cã nhiÒu trÝ thøc sÏ ph¸t triÓn m¹nh h¬n; nh÷ng c¸ nh©nnµo cã tri thøc, cã tr×nh ®é sÏ nhËn ®îc viÖc lµm tèt h¬n, thu nhËp cao h¬n… NghÞ quyÕt cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh vai trß to lín cña tÇng líp trÝ thøc: “Trongmäi thêi ®¹i, tri thøc lµ nÒn t¶ng cña tiÕn bé x· héi, ®éi ngò trÝ thøc lµ lùc lîng nßngcèt s¸ng t¹o vµ truyÒn b¸ tri thøc. Ngµy nay, cïng víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cñac¸ch m¹ng khoa häc vµ c¸ch m¹ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, ®éi ngò trÝ thøc trë thµnhnguån lùc ®Æc biÖt quan träng, t¹o nªn søc m¹nh cña mçi quèc gia trong chiÕn lîcph¸t triÓn”(4). Cã thÓ kh¼ng ®Þnh: TrÝ thøc lµ lùc lîng lao ®éng s¸ng t¹o hµng ®Çu, ®ãng vaitrß nßng cèt trong sù nghiÖp CNH, H§H ®Êt níc vµ héi nhËp quèc tÕ ngµy nay. 2. Thùc tr¹ng vµ xu híng biÕn ®æi cña tÇng líp trÝ thøc níc ta Trong nh÷ng n¨m qua, tÇng líp trÝ thøc níc ta ®· cã sù ph¸t triÓn kh¸ nhanhvÒ sè lîng vµ tiÕn bé ®¸ng kÓ vÒ chÊt lîng. N¨m häc 2009 - 2010, c¶ níc cã gÇn 23 triÖu häc sinh, sinh viªn, t¨ng 1,02 lÇnso víi n¨m häc 2000 - 2001; trong ®ã sè häc sinh häc nghÒ t¨ng 2,17 lÇn, sè häc sinhtrung cÊp chuyªn nghiÖp t¨ng 3,5 lÇn, sè sinh viªn cao ®¼ng, ®¹i häc t¨ng 1,96 lÇn,n©ng sè sinh viªn cao ®¼ng, ®¹i häc trªn mét v¹n d©n lªn 195, sè häc viªn cao häc vµ ...