Bài giảng Ong đốt - TS. Trần Quang Bính

Bài giảng Ong đốt - TS. Trần Quang Bính với mục tiêu biết được các triệu chứng và dấu hiệu lâm sàng tại chỗ và toàn thân của ong đốt. Hy vọng tài liệu sẽ cung cấp cho các bạn những thông tin cần thiết để phòng tránh ong đốt.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bài giảng Ong đốt - TS. Trần Quang Bính ONG ÑOÁT TS. Traàn Quang Bính 1. Muïc tieâu toång quaùt : Bieát ñöôïc caùc trieäu chöùng vaø daáu hieäu laâm saøng taïi choã vaø toaøn thaân cuûa ong ñoát. 2. Muïc tieâu chuyeân bieät : 2.1 Thaùi ñoä: caàn nhaän ñònh ong ñoát laø moät caáp cöùu noäi khoa caàn phaûi ñöôïc chaån ñoaùn nhanh vaø xöû trí kòp thôøi, ñuùng caùch. 2.2 Hieåu bieát: ñoäc toá cuûa ong coù theå gaây ra phaûn öùng taïi choã vaø toaøn thaân, beänh caûnh laâm saøng naëng hay nheï coù theå tuøy thuoäc vaøo soá löôïng noát ñoát, loaïi ong, vaø ñaëc bieät laø cô ñòa cuûa naïn nhaân laø cô ñòa dò öùng hoaëc khoâng. 2.3 Kyõ naêng : - bieát xöû trí caáp cöùu trong tröôøng hôïp beänh nhaân coù phaûn öùng phaûn veä vaø bieát caùch ñaùnh giaù theo doõi caùc phaûn öùng tieán trieån muoän xaåy ra trong nhöõng ngaøy sau ñeå coù caùc chæ ñònh ñieàu trò phuø hôïp. NOÄI DUNG I. ÑAÏI CÖÔNG: Cuõng nhö ôû caùc nöôùc coù khí haäu oân hoøa, ôû nöôùc ta haøng naêm coù nhieàu tröôøng hôïp coân truøng caùnh maøng ñoát (Hymenoptera - chuû yeáu laø ong) gaây töû vong do khoâng ñöôïc xöû trí kòp thôøi vaø ñuùng caùch. ÔÛ Anh töø naêm 1959 – 1972 coù 61 tröôøng hôïp töû vong do ong ñoát. ÔÛ Myõ moãi naêm coù khoûang töø 40-50 tröôøng hôïp töû vong moät naêm do ong ñoát. Phaûn öùng phaûn veä do ong ñoát thöôøng laø nguyeân nhaân gaây töû vong hôn laø taùc duïng ñoäc tröïc tieáp töø baát kyø ñoäc toá cuûa chuùng. ÔÛ caùc nöôùc töû vong vì phaûn öùng phaûn veä do ong ñoát coù leõ chöa ñöôïc ghi nhaän ñaày ñuû vì nguyeân nhaân coân truøng ñoát khoâng ñöôïc nghi ngôø khi töû vong, phaàn lôùn tröôøng hôïp ñöôïc giaû ñònh laø nhoài maùu cô tim hoaëc tai bieán maïch maùu naõo. Ñoäc toá cuûa ong cuõng coù taùc duïng ñoäc tröïc tieáp nhöng thöôøng khoâng thaáy ôû ngöôøi tröø khi bò ñoát raát nhieàu thöôøng haøng traêm noát, nhö trong tröôøng hôïp bò taán coâng bôûi caû ñaøn ong maät Apis mellifera scutellata (Africanized honey bees) ôû Trung vaø Nam Myõ. Ong thuoäc loïai coân truøng caùnh maøng thuoäc hoï Apidae (vd ong maät Apis mellifera) vaø Vespidae (vd ong baép caøy, voø veõ Paravespula vulgaris). Ong voø veõ cuûa Vieät Nam ñöôïc ñònh danh laø Vespa affinis , coù maët ôû nhieàu tænh thaønh phía nam cuûa nöôùc ta. Ñoäc toá cuûa ong ñöôïc tieâm tröïc tieáp baèng kim ôû ñuoâi ong vaøo cô theå. Ong tieâm moãi laàn khoaûng 50 μg ñoäc toá, vaø ñeå laïi kim trong da cuûa naïn nhaân, nhöng ong voø veõ vaø ong baép caøy coù theå ruùt kim ra vaø ñoát nhieàu laàn lieân tieáp. Ñoäc toá cuûa ong goàm: 1 - caùc amine sinh hoïc (histamin, 5 hydroxytryptamine vaø acetylcholine) - caùc men nhö phospholipase A, hyaluronidase, - caùc peptide ñoäc, caùc kinin (hoï Vespidae), apamin, melitin vaø caùc hôïp chaát khaùng vieâm nhö caùc peptide phoùng thích töø caùc haït döôõng baøo boùn (mast cell). II. ÑAËC ÑIEÅM LAÂM SAØNG: Bieåu hieän laâm saøng cuûa ong ñoát tröôùc heát tuøy thuoäc vaøo loïai ong vaø soá löôïng ñoäc toá ñöa vaøo qua noát ñoát. Naïn nhaân bò nhieàu noát ñoát laâm saøng caøng naëng (thöôøng treân 50 noát). Keá ñeán phaûi keå ñeán cô ñòa cuûa naïn nhaân coù laø cô ñòa dò öùng hoaëc khoâng, vôùi cô ñòa dò öùng nhieàu khi chæ vaøi noát ñoát, nhöng naïn nhaân coù theå bò nguy hieåm ñeán tính maïng vì phaûn öùng phaûn veä xaåy ra. Khi ñoát ong thöôøng gaây ra nhöõng taùc haïi do ñoäc toá (taùc duïng gaây ñoäc cuûa noïc ong) vaø do caùc phaûn öùng dò öùng (chuû yeáu laø phaûn öùng phaûn veä qua trung gian IgE). 1. Haäu quaû cuûa ñoäc toá tröïc tieáp treân ngöôøi khoâng coù dò öùng: ÔÛ nhöõng ngöôøi khoâng coù dò öùng vôùi ñoäc toá cuûa ong, moät muõi ñoát ñôn thuaàn chæ gaây haäu quaû taïi choã lieân quan ñeán ñaëc tính cuûa caùc amine sinh hoïc ñaëc bieät laø 5 hydroxytryptamine. Trieäu chöùng vieâm söng, noùng, ñoû, ñau, phuø taïi choã tieán trieån nhanh vôùi ñöôøng kính khoaûng 2-3 cm; trieäu chöùng coù theå keùo daøi nhieàu giôø. Haäu quaû taïi choã chæ nguy hieåm khi ñöôøng thôû bò ngheõn taéc vd ong ñoát vaøo löôõi. ÔÛ ngöôøi khoâng coù dò öùng vôùi ñoäc toá, ñoäc tính toøan thaân gaây töû vong ôû treû em coù theå xaåy ra khi ong ñoát ít hôn 30 noát, trong khi ngöôøi lôùn coù theå vaãn soáng vôùi hôn 2000 noát ñoát vôùi loïai ong Apis mellifera. ÔÛ moät soá beänh nhaân haäu quaû laâm saøng cuûa nhieãm ñoäc toá vôùi soá löôïng lôùn gioáng nhö trieäu chöùng quaù lieàu histamin goàm giaõn maïch, tuït huyeát aùp, oùi möûa, tieâu chaûy, nhöùc ñaàu, vaø hoân meâ. Tuy nhieân loaøi ong Apis mellifera scutellata ôû chaâu Myõ Latinh coù theå gaây taùn huyeát noäi maïch, ly giaûi cô vaân (taêng men creatin phosphokinase, aminopeptidase, vaø myoglobin), taêng catecholamine maùu vôùi bieåu hie ...