Báo cáo nghiên cứu khoa học: CÁC CHỨC NĂNG NGỮ DỤNG CỦA LỜI NÓI MỈA TRONG TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT

Nói mỉa là một phương tiện tu từ được sử dụng rộng rãi và thu hút sự chú ý của nhiều nhà văn, nhà tâm ý học cũng như các nhà ngôn ngữ học. Lời nói mỉa được sử dụng để biểu l đạt thái độ phủ định đối với điều gì đó. Trong Tiếng Anh, nó có thể được sử dụng như phương tiện để phê bình, chế giễu, gây cười, nhấn mạnh, để tỏ sự thương cảm, sự hối tiếc. Mặc dầu lời nói mỉa tiếng Việt không có chức năng nhấn mạnh nhưng lại có chức năng...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học: "CÁC CHỨC NĂNG NGỮ DỤNG CỦA LỜI NÓI MỈA TRONG TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT" TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 4(33).2009 CÁC CHỨC NĂNG NGỮ DỤNG CỦA LỜI NÓI MỈA TRONG TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT PRAGMATIC FUNCTIONS OF IRONY IN ENGLISH AND VIETNAMESE Phạm Thị Kim Sa Lưu Quý Khương Trường Cao đẳng Nghề tỉnh Phú Yên Trường Đại học Ngoại ngữ, ĐHĐN TÓM T ẮT Nói mỉa là một phương tiện tu từ được sử dụng rộng rãi và thu hút sự chú ý của nhiềunhà văn, nhà tâm ý học cũng như các nhà ngôn ngữ học. Lời nói mỉa được sử dụng để biểu lđạt thái độ phủ định đối với điều gì đó. Trong Tiếng Anh, nó có thể được sử dụng như phươngtiện để phê bình, chế giễu, gây cười, nhấn mạnh, để tỏ sự thương cảm, sự hối tiếc. Mặc dầu lờinói mỉa tiếng Việt không có chức năng nhấn mạnh nhưng lại có chức năng biểu lộ sự khinhmiệt ngoài các chức năng nêu trên. Trong bài viết này, chúng tôi tập trung đề cập đến các chứcnăng ngữ dụng của lời nói mỉa trong tiếng Anh và tiếng Việt nhằm tìm ra những tương đồng, dịbiệt góp phần nâng cao hiệu quả dạy, học, dịch thuật những tác phẩm văn học Anh và Việt. Kếtquả thu được cũng trang bị thêm cho người học 2 ngôn ngữ một cách nói uyển chuyển, thâmthuý hơn khi biểu đạt ý kiến của mình. ABSTRACT Irony, a widely employed figure of speech, has received considerable attention fromwriters, psychologists as well as linguists. Irony could be used to show one’s negative attitude tosomething. In English, it could be used as a means to criticise, mock, humour, emphasize, pityas well as regret. Although Vietnamese irony is not used as a means to express emphasis, it isused for contempt apart from the functions mentioned above. This paper focusses on pragmaticfunctions of English irony and Vietnamese irony with the aim of discovering similarities anddifferences, which contributes to raising the effect of teaching, learning as well as translatingEnglish literary works.1. Đặt vấn đề Nói mỉa là một hiện tượng ngôn ngữ thường gặp không chỉ trong giao tiếp hằngngày mà còn trong các tác phẩm văn học đặc biệt là tiểu thuyết và truyện ngắn. Nói mỉađược coi là phương tiện tu từ để diễn đạt một ý nghĩa thật sự trái ngược với điều đã nóira bằng hiển ngôn. Nó tinh tế và có khả năng biểu đạt rất lớn mà thông qua đó ngườiviết/nói có thể biểu thị và truyền đạt những nhận thức, tư tưởng và tình cảm thật củamình. Một khi sử dụng lời nói mỉa, người viết/nói luôn chia sẻ sự hiểu biết chung giữađộc giả và người viết để họ có thể nhận ra những gì được nói khác hoặc trái ngược vớinhững điều muốn nói. Vậy nói mỉa có những chức năng ngữ dụng gì? Bài viết này đitìm lời giải đáp cho câu hỏi trên.2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Nói mỉa là một hiện tượng ngôn ngữ cho đến nay đã có không ít công trìnhnghiên cứu đề cập đến . Culter [2] đã bàn về các dấu hiệu biểu hiện lời nói mỉa như nét 173 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 4(33).2009mặt, cử chỉ, ngữ điệu… Giora [7] đã nghiên cứu về nghĩa bề mặt, nghĩa bề sâu và sựgián tiếp phủ định nghĩa bề mặt trong lời nói mỉa . Đinh Trọng Lạc [10] đề cập đếnphương diện ngữ nghĩa và yếu tố ngữ cảnh của lời nói mỉa. Khác với những công trìnhvừa nêu, bài viết này khảo sát phương diện ngữ dụng của lời nói mỉa trong tiếng Anh vàtiếng Việt.3. Định nghĩa về nói mỉa Theo Galperin, “nói m là một phương tiện tu từ dựa trên sự nhận diện đồng ỉathời hai nghĩa lô gích – nghĩa từ điển và nghĩa ngữ cảnh nhưng hai nghĩa này hoàn toànngược nhau.” [7, tr.142] (1) It must be delightful to find oneself in a foreign country without a penny inone’s pocket. (Chắc phải thú vị nếu người nào đó ở nước ngoài mà không có đồng xu dínhtúi.) Trong ví dụ này, từ “ delightful” (thú vị) không phù hợp với ngữ cảnh quanhnó. Thật ra từ này phải được hiểu là “ unpleasnt” or “not delightful” (không thú vị”) thìmới hợp với hoàn cảnh đã nêu ra: “in a foreign country without a penny in one’spocket” (ở nước ngoài mà không có đồng xu dính túi). Đinh Trọng Lạc [12, tr. 80] phát biểu rằng “nói mỉa là một phương thức chuyểntên gọi từ một biểu vật này sang một biểu vật khác, dựa vào sự đối lập giữa cách đánhgiá tốt được diễn đạt một cách hiển minh với cách đánh giá ngụ ý xấu theo nghĩa hàmẩn đối với biểu vật.” (2) Lí lịch ông Thiên lôi thế là trong trắng . Nhưng còn đối với đời? Hỏi có cònai đến đâm đầu vào lấy một thằng giết vợ nữa? Nghĩa mỉa mai của ví dụ trên được thể hiện qua từ “trong trắng ”. ...