Báo cáo nghiên cứu khoa học: KHẢO SÁT ẨN DỤ Ý NIỆM VỀ CUỘC ĐỜI, CÁI CHẾT VÀ THỜI GIAN TRONG THƠ CA TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT

Theo các nhà ngôn ngữ học tri nhận, ẩn dụ ý niệm là một công cụ tri nhận hữu hiệu để con người ý niệm hóa các loại trừu tượng. Với hơn 1000 mẫu được rút ra từ các nguyên bản thi ca Anh và Việt, bài này khảo sát ẩn dụ của các ý niệm trừu tượng về cuộc đời, cái chết và thời gian thể hiện trong thơ ca tiếng Anh và tiếng Việt, sau đó nêu ra sự giống nhau và khác nhau giữa các ẩn dụ ý niệm này trong hai ngôn ngữ. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học: " KHẢO SÁT ẨN DỤ Ý NIỆM VỀ CUỘC ĐỜI, CÁI CHẾT VÀ THỜI GIAN TRONG THƠ CA TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT" TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 5(40).2010 KHẢO SÁT ẨN DỤ Ý NIỆM VỀ CUỘC ĐỜI, CÁI CHẾT VÀ THỜI GIAN TRONG THƠ CA TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT AN INVESTIGATION INTO CONCEPTUAL METAPHORS FOR LIFE, DEATH AND TIME IN ENGLISH AND VIETNAMESE Phan Văn Hòa Nguyễn Thị Tú TrinhTrường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Đà Nẵng Học viên Cao học khóa 2008-2011 TÓM TẮT Theo các nhà ngôn ngữ học tri nhận, ẩn dụ ý niệm là một công cụ tri nhận hữu hiệu đểcon người ý niệm hóa các loại trừu tượng. Với hơn 1000 mẫu được rút ra từ các nguyên bảnthi ca Anh và Việt, bài này khảo sát ẩn dụ của các ý niệm trừu tượng về cuộc đời, cái chết vàthời gian thể hiện trong thơ ca tiếng Anh và tiếng Việt, sau đó nêu ra sự giống nhau và khácnhau giữa các ẩn dụ ý niệm này trong hai ngôn ngữ. Mục đích cuối cùng là nhằm gợi ra nhữngsuy nghĩ mới, góp phần nâng cao hiệu quả việc dạy, học và hiểu ẩn dụ ý niệm trong thơ catrong tiếng Anh và tiếng Việt. Trong khuôn khổ giới hạn của một bài báo, người viết mong muốnthể hiện sự thăm dò đối với những khác biệt về văn hóa ẩn chứa sâu thẳm trong hai ngôn ngữAnh và Việt. ABSTRACT Cognitive linguists have found that metaphor, especially conceptual metaphor, is amatter of thought and a cognitive device for humans to conceptualize abstract domains. Withover 1000 samples from English and Vietnamese poetry, this article addresses how conceptualmetaphors for life, death and time work in English and Vietnamese poems as well as indicatesthe similarities and differences between English and Vietnamese in terms of those conceptualmetaphors. It aims to inspire new ideas concerning the study of metaphors and to enhance theeffectiveness of teaching, learning and understanding conceptual metaphors in English andVietnamese. Within the limit of a brief research, the writers expect that the two languages -English and Vietnamese - which express the conceptual metaphors involved will reveal somedifferent features of the two cultures.1. Đặt vấn đề Lakoff và Johnson [5] biện luận rằng ẩn dụ ý niệm là một phương thức của tưduy. Thơ ca mang tính cô đọng, hàm súc, do vậy ẩn dụ ý niệm đóng vai trò vô cùngquan trọng trong thơ ca. Để hiểu được ý nghĩa đầy đủ của một câu, một đoạn, một bàithơ, người đọc phải giải mã (encode) ẩn dụ ý niệm do nhà thơ lập mã (code) dựa trên ẩndụ ý niệm phổ quát (conventionalized metaphors). Hãy xét các ví dụ sau:(1) Two roads diverged in a wood, and I – (Hai đường rẽ lối trong rừng lạ I took the one less traveled by, Tôi chọn đường hoang chưa có ai) (Robert Frost, “The Road Not Taken”)106 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 5(40).2010(2) That time of year thou mayst in me behold (Người hãy ngắm trong tôi mùa đến When yellow leaves, or none, or few, do hang. khi lá vàng theo gió lạnh lắc lay) (William Shakespeare, “Sonnet seventy-three”)(3) Ý chết đã phơi vàng héo úa Mùa thu lá sắp rụng trên đường Mơ chi ảo mộng ngàn xưa nữa? Cây hết thời xuân đến tiết vàng. (Tố Hữu-“Dửng Dưng”)(4) Đi đường mới biết gian lao Núi cao rồi lại núi cao trập trùng, (Hồ Chí Minh – “Đi đường”) (1), (4) và đều chứa ẩn dụ ý niệm về cuộc đời, CUỘC ĐỜI LÀ MỘT HÀNHTRÌNH. Tuy nhiên, mỗi ẩn dụ ý niệm trong mỗi ví dụ trên lại đề cập đến những khíacạnh khác nhau của cuộc đời. Ở (1) ẩn dụ ý niệm đang đề cập đến những sự lựa chọntrong cuộc sống và lúc này tác giả quyết định lựa chọn cách làm khác với mọi người vàđược ví như là chọn một con đường mới chưa có nhiều người khám phá thay vì chọncon đường mòn như mọi người; ở (4) ẩn dụ ý niệm lại đề cập đến những khó khăntrong cuộc sống tương ứng với những khó khăn trong một chuyến leo núi. (2) và (3) là chứa ẩn dụ ý niệm về đời người. ĐỜI NGƯỜI LÀ CÂY CỎ -sinh rarồi sẽ chết, sớm nở tối tàn giống như cây cỏ. Tần suất cao của ẩn dụ ý niệm nói chung và ẩn dụ ý niệm về cuộc đời, cái chếtvà thời gian nói riêng trong thơ ca là mối quan tâm của không ít nhà ngôn ngữ học vìđây là các ý niệm trừu tượng phổ quát, phản ánh nhân sinh quan của con người đối vớicuộc sống. Hơn thế nữa, ba ý niệm này có mối quan hệ bền chặt với nhau, cuộc đời vàcái chết là hai vấn đề song hành, ai sinh ra rồi một ngày nào đó cũng phải chết đi và thờigian đóng vai trò là tác nhân gây ra cái chết. Xuất phát từ thực tế này, bài viết đặt mụctiêu đề xuất một hướng nghiên cứu nhằm khám phá hoạt động của ẩn dụ ý niệm trongthơ ca tiếng Anh và tiếng Việt, đưa ra sự giống nhau và khác nhau giữa ẩn dụ ý niệmcuộc đời, cái chết và thời gian cũng như xem x ...