Biểu tượng văn hóa trong thần thoại Việt Nam

Với mối quan tâm dành cho hệ thống biểu tượng văn hóa trong thần thoại Việt Nam, trong bài viết này, chúng tôi tiến hành đối chiếu mối tương quan giữa văn hóa và thần thoại dựa trên hệ thống biểu tượng, để đưa ra câu trả lời khả dĩ cho vấn đề: Bản chất văn hóa trong hệ thần thoại. Bài viết trình bày khái lược về vấn đề biểu tượng văn hóa; Những biểu tượng tiêu biểu trong thần thoại Việt Nam; Giải mã các biểu tượng văn hóa trong thần thoại.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Biểu tượng văn hóa trong thần thoại Việt NamKỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN NĂM HỌC 2018-2019 BIỂU TƯỢNG VĂN HÓA TRONG THẦN THOẠI VIỆT NAM BÙI KHÁNH NHƯ Khoa Ngữ văn Email: happyduck1998@gmail.com Tóm tắt: Với mối quan tâm dành cho hệ thống biểu tượng văn hóa trong thần thoại Việt Nam, trong bài viết này, chúng tôi tiến hành đối chiếu mối tương quan gữa văn hóa và thần thoại dựa trên hệ thống biểu tượng, để đưa ra câu trả lời khả dĩ cho vấn đề: bản chất văn hóa trong hệ thần thoại. Đó là những đặc trưng văn hóa của đất nước Việt Nam đã quy định nên hệ thống thần thoại của người Việt, những nét biểu trưng của của văn hóa đời sống con người đã tác động vào hệ tư duy của cộng đồng để vẽ nên thế giới của thần thoại; hay là hệ thống các biểu tượng cùng với hệ tư duy thần thoại đã tác động lên lối sống, lối nghĩ, phong tục, tín ngưỡng để rồi trở thành thành phần cấu thành nên văn hóa theo nhiều phương cách khác nhau. Điều đó cho thấy rằng, thần thoại và văn hóa có mối liên kết sâu sắc với nhau, từ đó, khi phân tích những biểu tượng trong thần thoại Việt Nam, chúng ta có thể lí giải được nét văn hóa cổ sơ nhất của dân tộc, tiếp xúc được với phần chìm của tảng băng trôi trong tiếp cận văn hóa nói chung cũng như Folklore nói riêng. Thông qua hệ thống biểu tượng văn hóa, bài viết muốn hướng đến một cái nhìn chân xác hơn, khách quan hơn về thần thoại Việt Nam cũng như diện hình văn hóa độc đáo của dân tộc. Từ khóa: Biểu tượng văn hóa, Thần thoại Việt Nam, Văn hóa cổ sơ.Thần thoại chưa bao giờ chỉ đơn thuần là một thể loại văn bản tự sự xây dựng bằng trítưởng tượng của con người. Thần thoại là một phần của văn hóa, một phần đặc biệt quantrọng đến mức nếu không có thần thoại thì không có sự tồn tại của cộng đồng văn hóa. Vìcó cội rễ từ văn hóa nên thần thoại không thể được giải mã bởi ngôn ngữ kể chuyện, màcần phải sử dụng biểu tượng văn hóa- hệ thống kí hiệu phi ngôn ngữ để diễn giải và tiếpcận. Như vậy, khi nhìn vào thần thoại, ta nhìn vào những biểu tượng ẩn sâu trong lớp vỏngôn từ để bóc tách ra nhân văn hóa, chính lúc đó ta mới chạm được vào vô thức tập thểcủa con người thời xa xưa.1. KHÁI LƯỢC VỀ VẤN ĐỀ BIỂU TƯỢNG VĂN HÓALí thuyết biểu tượng tức là những nghiên cứu xung quanh đối tượng chính là biểu tượng.“Biểu tượng” hay “kí hiệu” là một hình ảnh, một kí tự hay bất cứ một thứ gì ở thực tếkhách quan lẫn tư duy chủ quan của con người đại diện cho một ý tưởng, một thực thểvật chất hoặc một quá trình với mục đích là để truyền tải thông tin một cách nhanh chóng,ngắn gọn. Biểu tượng rất khác với ngôn ngữ (ở đây chúng tôi xin dùng từ ‘biểu tượng”để gọi “ngôn ngữ biểu tượng” và “ngôn ngữ” để chỉ “ngôn ngữ nói” hoặc “ngôn ngữviết”) bởi lẽ biểu trượng không có một hệ thống kết cấu chặt chẽ cho từng cộng đồng nhưngôn ngữ. Biểu tượng mang tính phi quốc gia, và có thể được sử dụng trong nhiều nềnvăn minh khác nhau. Trong khi ngôn ngữ giúp chúng ta tri nhận thông tin một cách trực 13 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾtiếp bang giác quan thì kí hiệu với đặc thù của nó là tính thông tin và giao tiếp thông quahệ thống kí hiệu, bằng kí hiệu, con người có thể giao tiếp vượt thời gian và không gian,hiểu được con người sống ở những nền văn minh cổ xưa cách chúng ta hàng nghìn nămthông qua những di vật văn hóa mà họ để lại.Mặc khác, kí hiệu mang bản chất văn hóamạnh mẽ hơn so với ngôn ngữ vì để sáng tạo kí hiệu, con người phải sử dụng những hìnhtượng gần gũi thân quen nhất đối với họ trong cuộc sống hàng ngày, đó là những thực thểkhách quan có sẵn, tồn tại gắn liền với ý nghĩa biểu chứa của nó. Chính vì thế, khi nhìnbiểu tượng, ta dù không thuộc văn minh đó, không hiểu nền văn hóa đó thì chỉ dựa vàovốn sống căn bản ta vẫn có thể đoán được phần nào ý nghĩa của biểu tượng. Ví dụ nhưhình ảnh mặt trời trên các kim tự tháp Ai Cập, có thể nền văn minh đó cách chúng ta hàngthế kỉ nhưng ta khi thấy hình ảnh mặt trời thì vẫn hiểu được họ muốn biểu đạt một điềugì đó liên quan đến ánh sáng, sức nóng hoặc thời gian, nhưng nếu chúng ta không biếtvăn hóa, ngôn ngữ của một quốc gia, giả như ta không biết tiếng Anh thì chuỗi kí tự “sun”không thể khiến ta liên tưởng đến hình tượng mặt trời được, thậm chí trong ngôn ngữtượng hình thì sự liên tưởng đó vẫn cực kì khó khăn khi có sự hạn chế về văn hóa.Mặc dù biểu tượng cho con người có thể hiểu được ở nhiều nền văn minh khác nhau, tuynhiên, biểu tượng lại mang đậm bản chất của văn hóa. Mỗi nền văn hóa khác nhau thì ýnghĩa của biểu tượng cũng sẽ khác nhau. Nói cách khác, ý nghĩa một biểu tượng phụthuộc vào nền văn hóa sản sinh ra nó, phụ thuộc vào bối cảnh thời đại hình thành nó, vàđi kèm là mục đích sử dụng của nó cũng trở nên khác biệt. Chính vì vậy, khi nghiên cứumột biểu tượng văn hóa của một nền văn hóa nhất định, ta có thể nhận ra những đặc trưngrất riêng của nền văn hóa đó, quá trình hình thành phát triển của nền văn hóa đó. Biểutượng trở thành con đường dẫn dắt ta thâm nhập sâu vào nghiên cứu văn hóa. Cho nên ýnghĩa của việc nghiên cứu biểu tượng chính là bản sắc, đặc tính văn hóa được thể hiệntrong “ngôn ngữ biểu tượng”.Mối liên hệ giữa văn hóa và biểu tượng là một mối liên hệ đặc biệt. Biểu tượng diễn đạtvăn hóa bằng hệ thong những kí hiệu của mình, như vậy, biểu tượng là một thành phầncủa văn hóa. Về bản chất, biểu tượng cũng mang đặc tính của văn hóa nhưng mặc khác,biểu tượng lại có khả năng lí giải những thành phần khác của văn hóa. Trong hệ thốngbiểu tượng, chúng ta nhận thấy sự ghi chép về văn hóa một cách hữu cơ tức nó là phươ ...