Các yếu tố sinh học

Sau khi học xong bài này, học viên có khả năng trình bày các khái niệm, các nhóm yếu tố sinh học; cơ chế tác động của các yếu tố sinh học đến sức khoẻ con người; các kỹ thuật phát hiện các yếu tố sinh học; một số kỹ thuật kiểm soát các yếu tố sinh học.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Các yếu tố sinh học CÁCYẾUTỐSINHHỌCMụctiêubàihọc:saukhihọcxongbàinày,họcviêncókhảnăng 1. Trìnhbàycáckháiniệm,cácnhómyếutốsinhhọc 2. Trìnhbàycơchếtácđộngcủacácyếutốsinhhọcđếnsứckhoẻconngười 3. Trìnhbàycáckỹthuậtpháthiệncácyếutốsinhhọc 4. TrìnhbàymộtsốkỹthuậtkiểmsoátcácyếutốsinhhọcI.Địnhnghĩavàphânloạiyếutốsinhhọc1.ĐịnhnghĩayếutốsinhhọcCácyếutốsinhhọclàcácvisinhvật(VSV)kểcảnhữngVSVđãđượcthayđổivềditruyền,môitrườngnuôicấytế bàovàcáckýsinhtrùngcóthể gâynhiễmtrùng,dịứng,nhiễmđộc.Cácyếutốsinhhọcrấtphổbiếntrongmôitrườngtựnhiên,có thểđượctìmthấytrongnước,đất,thựcvậtvàđộngvật.Hầuhếtcácyếutố sinh họclàVSV.2.PhânloạiyếutốsinhhọcPhânloạitheođặcđiểmcấutrúccủacácyếutốsinhhọc:+Sinhvậtđơnbào&dướitế bào(prokaryotae):baogồmcácvikhuẩn,prion, rickettsia,chlamydiavàcácmycoplasmas+Sinhvậtđabào(eukaryotae):gồmthựcvật,độngvật(arthropod–độngvậtchân đốt&helminth–giunsán),tảo,nấm,kýsinhtrùngvàprotozoanđộngvậtnguyên sinh.Phânloạitheomôitrườngtồntại:+Trongnước+Trongđất+Trongkhôngkhí+Trongcơthểsinhvật(gâybệnhởđộngvật)2.1.Cácvisinhvật2.1.1.Vikhuẩn Vikhuẩnlànhữngđơnbàokhôngcómàngnhân,hầuhếtpháttriểntrongđấthoặctrongmôitrườngnuôicấydạnglỏng.Dướinhữnghoàncảnhđặcbiệt,mộtsố loạivikhuẩncóthể biếnđổithànhnhabàocókhả năngchịuđựngvớinóng,lạnh,khô,hóachấtvàphóngxạtốthơnlàbảnthânvikhuẩn. Mỗiloạivikhuẩncóhìnhdạngvàkíchthướcnhấtđịnh.Vềhìnhthểngười tachiavikhuẩnlàm3loạilớn:a.Cáccầukhuẩn(Cocci): Lànhữngvikhuẩncóhìnhcầu,mặtcắtcủachúngcóthểlànhữnghìnhtrònhoặchìnhbầudục,hoặchìnhngọnnến.Đườngkínhtrungbìnhkhoảng1 m.Cầu 1khuẩnlạiđượcchialàmnhiềuloạinhư:đơncầu,songcầu,tứcầu,tụcầuvàliên cầu.b.Trựckhuẩn(Bacillus): Lànhữngvikhuẩnhìnhque,đầutrònhayvuông,kíchthướccácvikhuẩngây bệnhthườnggặplàbề rộng1 m,chiềudài25 m.Mộtsố loạitrựckhuẩngâybệnhthườnggặpnhưcácvikhuẩnlao,thươnghàn,lỵ,E.coli...c.Xoắnkhuẩn(Spirochaet): Lànhữngvikhuẩncóhìnhsợilượnsóngvàdiđộng.Chiềudàicácvikhuẩn loại này có thể tới 30 m. Trong loại này có 3 giống vi khuẩn quan trọng làTreponema (ví dụ xoắn khuẩn giang maiTreponema pallidum), Leptospira vàBorrelia.Ngoàinhữngvikhuẩncóhìnhdạngđiểnhìnhtrêncòncónhữngloạivikhuẩncó hìnhthểtrunggian: Trunggiangiữacầukhuẩnvàtrựckhuẩnlàcầutrựckhuẩn,như vikhuẩn dịchhạch,trunggiangiữatrựckhuẩnvàxoắnkhuẩnlàphẩykhuẩnmàđiểnhìnhlàphẩykhuẩntả(Vibriocholerae).2.1.2.Virút(còngọilàsiêuvitrùng,siêuvikhuẩnhaysiêuvi) Virútlàmộtđơnvịsinhhọcnhỏbé(kíchthướctừ20300nm),cókhả năngbiểuhiệnnhữngtínhchấtcơbảncủasựsống:GâynhiễmchotếbàoDuytrìđượcnòigiốngquacácthếhệmàvẫngiữtínhổnđịnhvềmọiđặcđiểm sinhhọccủanótrongtếbàocảmthụthíchhợp.Đặcđiểmcơbảnnhấtđểphânbiệtvirútvớivikhuẩnlà:Virútchỉchứamộttronghailoạiacidnucleic(ADNhoặcARN)Virútsinhsảntănglêntheocấpsốnhân,cònvikhuẩnsinhsảntheokiểuphânđôi2.1.3.Prion,mộtloạimầmbệnhmớiđơngiảnhơnvirút(Viruslikeagents:Prions): Vàonhữngnăm90củathếkỷXX,mộttácnhângâybệnhmớiđãđượcphát hiệnlàprion.Prionlànhữngproteinkhôngbìnhthường,nóđềkhángcaovớinhiệt độvàphầnlớncáchóachấtsáttrùng.Prionxuấthiệntrongcácconbòđiên(BSE)vàgâylantruyềnsangbòkhácvàgâybệnhcả chongười.BệnhCreutzfeldtJakob (CJD)ở ngườicũngcócácbiểuhiệntươngtự nhưbệnhbòđiên.Đến03042005trêntoàncầuđãcó154ngườibịbệnhnàyvàchỉcòn5ngườisống.Prionxuấthiện ởbòhoặcngườiđãkíchthíchmộtgentrongtếbảothầnkinhsảnxuấtmộtprotein gầnnhư prionlàmchonãobị xốpvàbị pháhủy,dẫntớixuấthiệntriệuchứng bệnh. 2Hìnhảnh“cáclỗhổng”làđặcđiểmcủacáctổchứcbịnhiễmprion(tổchức cócấutrúclỗrỗnhưbọtbiển).2.1.4.Rickettsia,ChlamydiavàMycoplasmalànhữngvikhuẩnkýsinhnộibàobắtbuộc(trướcđâyxếploạichúngvàonhómVSVtrunggiangiữavikhuẩnvàvirút) RickettsialànhữngVSVbéhơnvikhuẩnnhưnglớnhơnvirút.Chúngcũngkýsinhnộibàobắtbuộcnhưvirút,nhưngchúngcónhiềuđặcđiểmcủavikhuẩnhơn. ChlamydiacónhữngđặcđiểmnhưRickettsianhưngbéhơn ...