CON KÊNH ĐÀO VÀ CÁC NƯỚC CHÂU MỸ

CON KÊNH ĐÀO VÀ CÁC NƯỚC CHÂU MỸSau cuộc chiến với Tây Ban Nha, nước Mỹ lại bắt đầu quan tâm đến việc xây dựng một kênh đào bắc ngang eo biển Panama, nối liền hai đại dương. Lợi ích của một con kênh như vậy đối với việc chuyên chở hàng hóa trên biển đã được nhiều quốc gia thương mại lớn nhận ra; người Pháp đã đào con kênh từ cuối thế kỷ XIX nhưng phải bỏ cuộc vì không giải quyết nổi các thách thức về kỹ thuật. Là một thế lực tại vùng biển Caribê và...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
CON KÊNH ĐÀO VÀ CÁC NƯỚC CHÂU MỸ CON KÊNH ĐÀO VÀ CÁC NƯỚC CHÂU MỸSau cuộc chiến với Tây Ban Nha, nước Mỹ lại bắt đầu quan tâm đến việc xâydựng một kênh đào bắc ngang eo biển Panama, nối liền hai đại dương. Lợi ích củamột con kênh như vậy đối với việc chuyên chở hàng hóa trên biển đã được nhiềuquốc gia thương mại lớn nhận ra; người Pháp đã đào con kênh từ cuối thế kỷ XIXnhưng phải bỏ cuộc vì không giải quyết nổi các thách thức về kỹ thuật. Là một thếlực tại vùng biển Caribê và Thái Bình Dương, nước Mỹ thấy ở con kênh đàokhông chỉ lợi ích về kinh tế mà nó còn là phương tiện giúp chuyên chở tàu chiếntừ đại dương này sang đại dương khác nhanh hơn.Vào thời điểm chuyển giao thế kỷ đó, nước Panama ngày nay chỉ là một tỉnh ởphía bắc của Colombia. Khi chính quyền Colombia năm 1903 từ chố i phê chuẩnhiệp định cho Mỹ quyền xây và quản lý con kênh, một nhóm người Panama với sựgiúp đỡ của Lính thủy đánh bộ Mỹ đã nổi dậy và tuyên bố độc lập cho Panama.Ngay lập tức quốc gia mới ly khai này được Tổng thống Theodore Roosevelt côngnhận. Theo điều khoản của hiệp định được ký vào tháng 11 năm đó, Panama traocho Mỹ quyền thuê vĩnh viễn dải đất rộng 16 km (Khu vực kênh đào Panama) nằmgiữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương để được nhận 10 triệu đô-la và khoản lệphí 250.000 đô-la mỗi năm. Colombia cũng nhận được 25 triệu đô-la như mộtphần tiền đền bù. 75 năm sau, Panama và Mỹ đã ký kết một hiệp định mới. Hiệpđịnh này thừa nhận chủ quyền của Panama tại Vùng Kênh đào và cam kết chuyểngiao kênh đào này trở lại cho Panama vào ngày 31/12/1999.Việc xây dựng xong Kênh đào Panama năm 1914 do Đại tá George W. Goethalschỉ đạo là một thành tựu lớn trong ngành cơ khí. Việc đẩy lùi cùng lúc bệnh sốt rétvà sốt vàng da khi đó cũng góp phần giúp công trình được hoàn thành và đồngthời đã trở thành một trong những chiến công vang dội nhất trong phòng chữabệnh trong thế kỷ XX.Tại các khu vực khác của châu Mỹ La-tinh, Mỹ cũng liên tục có những hành độngcan thiệp. Trong khoảng thời gian giữa năm 1900 và 1920, Mỹ đã tiến hành sáu vụcan thiệp dai dẳng tại sáu nước ở phía Tây Bán cầu - trong đó nổi bật là Haiti,Cộng hòa Dominica và Nicaragua. Washington đã đưa ra hàng loạt các lời biệnminh cho các hành động can thiệp này như: để thiết lập ổn định chính trị và chínhphủ dân chủ, để tạo môi tr ường đầu tư thuận lợi cho Mỹ (thường được gọi là chínhsách ngoại giao đô-la), để duy trì tuyến đường biển nối với Kênh đào Panama vàthậm chí là để tránh cho các nước châu Âu khỏi việc đòi nợ bằng vũ lực. Năm1867, Mỹ đã ép Pháp phải rút quân đội ra khỏi Mexico. Tuy nhiên, nửa thế kỷ sau,trong một phần của chiến dịch sai lầm nhằm đàn áp cuộc nổi dậy của ngườiMexico và ngăn chặn các cuộc đột kích vào lãnh thổ của Mỹ, Tổng thốngWoodrow Wilson đã cử 11.000 quân tới vùng phía bắc của Mexico trong một nỗlực không thành nhằm vây bắt thủ lĩnh nổi loạn Francisco Pancho Villa.Với vai trò là nước mạnh nhất và tự do nhất Tây Bán cầu, nước Mỹ cũng đóng vaitrò thiết lập cơ sở thể chế cho sự hợp tác giữa các quốc gia Mỹ La-tinh. Năm 1889,Ngoại trưởng James G. Blaine đưa ra sáng kiến rằng 21 quốc gia độc lập ở TâyBán cầu sẽ tham gia vào một tổ chức có nhiệm vụ giải quyết các bất đồng bằngcác biện pháp hòa bình và thúc đẩy hơn nữa hợp tác kinh tế. Kết quả là Liên minhPan-Mỹ đã ra đời năm 1890 và là tiền thân của tổ chức Tổ chức các quốc gia châuMỹ (OAS) ngày nay.Chính quyền sau này của Herbert Hoover (1929-33) và Franklin D. Roosevelt(1933-45) bác bỏ quyền can thiệp của Mỹ ở châu Mỹ La-tinh. Đặc biệt, Chínhsách láng giềng tốt của Roosevelt năm 1930 d ù không thể xóa hết các căng thẳnggiữa Mỹ và châu Mỹ La-tinh đã giúp giảm bớt thái độ thù địch với các hành độngcan thiệp và đơn phương trước đây của Mỹ.HOA KỲ VÀ CHÂU ÁMới giành được vị trí tại Phillipines và đã vững vàng tại Hawaii vào thời điểmchuyển giao của thế kỷ, nước Mỹ rất kỳ vọng vào mối quan hệ thương mại bùngnổ với Trung Quốc. Tuy nhiên, Nhật Bản và các nước châu Âu đã tạo lập vị trívững chắc tại thị trường này với các căn cứ hải quân, các vùng lãnh thổ cho thuê,các đặc quyền thương mại và đặc quyền đầu tư vào các ngành xây dựng đường sắtvà khai mỏ.Trong chính sách đối ngoại của Mỹ, chủ nghĩa lý tưởng tồn tại song song cùngkhát vọng cạnh tranh cùng các thế lực châu Âu tại khu vực Viễn Đông. Vì vậy màChính phủ Mỹ luôn yêu cầu, như một vấn đề nguyên tắc, sự bình đẳng trong cácđặc quyền thương mại cho tất cả các quốc gia. Tháng 9/1899, Ngoại trưởng JohnHay tuyên bố ủng hộ chính sách Mở cửa cho tất cả các quốc gia có mặt tại TrungQuốc - tức là, sự bình đẳng trong các cơ hội kinh doanh (bao gồm thuế, thuế hảiquan và cước phí đường sắt công bằng) tại các khu vực do châu Âu quản lý. Dù cónhững nội dung lý tưởng, Chính sách Mở cửa, về bản chất, là một công cụ quản lýtận dụng được các ưu thế của chủ nghĩa thực dân trong khi vẫn tránh đ ược các thấtbại th ...