Đế quốc dầu lửa - Anh Pháp chia nhau bán đảo Ả rập 1

Đế quốc dầu lửa - Anh Pháp chia nhau bán đảo Ả rập 1Ba Tư và Afghanistan canh tânCông cuộc cách mạng và duy tân của Mustapha Kémal làm rung động cả Trung Á. Ngày 21 tháng hai năm 1921 một đảng quốc gia do một quân nhân, Riza Khan, lãnh đạo, lật đổ triều đình Ba Tư(1) và năm ngày sau ký một hiệp ước thân ái với Nga Xô. Riza Khan hứa không để một ngoại quốc nào dùng Ba Tư làm "căn cứ hoạt động" và Nga Xô bằng lòng từ bỏ các đặc quyền từ thời...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đế quốc dầu lửa - Anh Pháp chia nhau bán đảo Ả rập 1 Đế quốc dầu lửa - Anh Pháp chia nhau bán đảo Ả rập 1 Ba Tư và Afghanistan canh tân Công cuộc cách mạng và duy tân của Mustapha Kémal làm rung động cả TrungÁ. Ngày 21 tháng hai năm 1921 một đảng quốc gia do một quân nhân, Riza Khan,lãnh đạo, lật đổ triều đình Ba Tư(1) và năm ngày sau ký một hiệp ước thân ái vớiNga Xô. Riza Khan hứa không để một ngoại quốc nào dùng Ba Tư làm căn cứhoạt động và Nga Xô bằng lòng từ bỏ các đặc quyền từ thời Nga Hoàng. Chínhsách của Anh là luôn luôn giữ một số quốc gia làm trái độn giữa Nga và Ấn Độ,nay thấy Nga chịu rút ra khỏi Ba Tư, cũng bằng lòng rút hết quân đội gồm mườihai ngàn người về mẫu quốc. Vậy là Riza Khan nhờ Moscow mà cởi được cái ách của Anh. Nhưng mới cởiđược cái ách đó thì lại bực mình về thái độ kể ơn và hống hách của Moscow. Tìnhthân ái bị sứt mẻ: hai bên gây gổ nhau về vấn đề đánh cá trên biển Caspienne ởbiên giới Nga và Ba Tư. Cáo già Anh vẫn rình ở bên, liền nắm lấy cơ hội, ve vãnRiza Khan, hứa giúp đỡ; Riza Khan đáp lại, cho công ty dầu lửa Anh - Ba Tư hoạtđộng dễ dàng. Moscow vội vàng tỏ vẻ hòa hảo với Riza Khan. Nhờ vậy Ba Tư giữđược thế gần như trung lập, hơi thiên Anh. Anh không đòi hỏi gì hơn. Ít năm sau, Afghanistan theo chính sách Ba Tư vì thấy nó có kết quả. Quốcvương Amanullah có óc tiến bộ, muốn canh tân quốc gia như Kémal, năm 1927 kýmột hiệp ước thân ái với Nga, nhờ Nga giúp kỹ thuật gia và sỹ quan. Nhưng ông tađi hơi quá lố nên mất ngôi, và Nadir Khan lên thay ông, tuyệt giao với Nga, ngưngcông cuộc duy tân, nhưng cũng không liên kết chặt chẽ với Anh. Anh cũng khôngcầu gì hơn. Vấn đề Hồi giáo ở Nga sau cuộc Cách Mạng Tháng Mười Vậy Nga Xô có vẻ không hung hăng, cố tranh ăn với các đế quốc Tây phươngnhư thời Nga Hoàng. Nguyên do một phần cũng tại còn phải giải quyết nhiều vấnđề ở ngay trong nước: vấn đề các nhóm đối lập, vấn đề kinh tế, vấn đề các dân tộcthiểu số, đặc biệt là các dân tộc Hồi giáo. Năm 1917, Nga có mười sáu triệu dângốc Thổ theo Hồi giáo và Nga Hoàng luôn luôn phải đối phó với họ. Sau cuộcCách Mạng Tháng Mười, họ nổi dậy, hoặc đứng về phe cựu hoàng, hoặc đứng vềphe Menchevik (phe nghịch với Bolchevik đương cầm quyền, và ôn hòa hơn), đòilập một quốc gia tự trị ở Azerbaidjan, Arménie và Géorgie. Lênin lập lại được trậttự ở Azerbaìdjan, một tỉnh rất quan trọng vì có mỏ dầu lửa Bakou. Rồi dân theo KiTô giáo ở Arménie xung đột với dân theo Hồi giáo. Còn nhiều vụ rắc rối đại loại như vậy, kể hết thì rườm quá. Ngay một số ngườiHồi giáo theo Staline, như Ali Ogli, gốc Tartare ở miền Kazan - thường tự xưng làHoàng đế Galiev (Sultan Galiev) - cũng chống lại chính sách của Staline, cho rằngStaline đã lầm lẫn, quá chú ý tới phong trào cách mạng ở Tây Âu, ở những xứ kỹnghệ đã phát triển, và chịu thất bại ở Đức, ở Hung; mà không phát động, ủng hộnhững phong trào cách mạng ở phương Đông, nơi mà cách mạng dễ thành cônghơn vì chính những người Hồi giáo mới thực là vô sản hơn giai cấp vô sản ở TâyÂu. Ông ta bảo sự xung đột quan trọng không phải là giữa giai cấp tiểu tư sản vàgiai cấp vô sản, mà là giữa các quốc gia kỹ nghệ hóa và các quốc gia kém pháttriển. Và ông ta đề nghị thành lập một quốc gia Cộng sản Hồi giáo ở Nga, trên trunglưu sông Volga gồm tất cả các dân tộc Hồi giáo ở Nga; các dân tộc Hồi giáo nàysẽ truyền bá chủ nghĩa Cộng sản qua phương Đông; rồi các quốc gia thuộc địahoặc bán thuộc địa ở châu Á sẽ liên kết với nhau chống các quốc gia thực dânchâu Âu. Staline không chấp nhận chính sách đó, và Galiev b ị thanh trừng năm 1937.Phải đợi tới hết Thế chiến thứ nhì, Nga Xô mới theo đường lối của Galiev. Giữahai Thế chiến họ không thể nghĩ tới đường lối đó được, chỉ lo củng cố nội bộ,khuếch trương kỹ nghệ đã. Chính sách mâu thuẫn của Anh ở Ả rập - Mật ước Sykes - Picot Vì vậy mà chúng ta hiểu tại sao trong số bốn cường quốc châu Âu lăm le chiacắt đế quốc Thổ ở thế kỷ trước và đầu thế kỷ này tức Nga, Đức, Anh, Pháp, từ sauThế chiến thứ nhất chỉ còn lại có Anh, Pháp là tung hoành ở bán đảo Ả Rập, vừathông lưng với nhau mà vừa phản ngầm nhau. Đầu Thế chiến thứ nhất cũng như đầu Thế chiến thứ nhì, khí thế của quân Đứcmạnh như vũ bão, tháng tám năm 1914 đánh tan liên quân Pháp, Bỉ, Anh (quânđội Anh lúc đó mới gởi qua) ở mặt trận Bỉ rồi tiến vào đất Pháp. Anh, Pháp lúngtúng, phải dồn gần hết lực lượng vào mặt trận Tây Âu. Thổ thấy vậy, tin rằng Đức sẽ thắng, đứng về phe Đức. Dĩ nhiên Đức cùng vớiThổ tìm cách cắt đứt đường giao thông của Anh qua Ấn Độ, muốn vậy thì phảichiếm bán đảo Ả Rập, tới Ai Cập. Chính sách của Anh là dùng nhiều quân thuộc địa hoặc quân bản xứ rồi chỉ huyhọ để họ chiến đấu trên các mặt trận ngoài Châu Âu. Cho nên ngay từ đầu, chínhquyền Anh ở Ai Cập đã ve vãn một thân hào Ả Rập tên là Hussein. Hussein vẫnkhoe rằng mình thuộc dòng dõi giáo chủ Mohamed, vì ông tổ của mình cưới mộtái nữ của gi ...