Đền thờ thần ở Thanh Hóa nơi lưu giữ những giá trị về tư liệu lịch sử

Hệ thống đền thờ thần ở Thanh Hóa vốn là chủ đề hấp dẫn không chỉ đối với giới nghiên cứu nghệ thuật mà còn đối với các nhà sử học. Mỗi đền thờ, thông qua quá trình hình thành, tồn tại và phát triển, đều có những “câu chuyện lịch sử”. Giá trị của hệ thống di tích đền thờ được nhìn nhận dưới nhiều chiều khác nhau, nổi bật là giá trị văn hóa - nghệ thuật, giá trị tâm linh và giá trị lịch sử.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đền thờ thần ở Thanh Hóa nơi lưu giữ những giá trị về tư liệu lịch sử NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI ĐỀN THỜ THẦN Ở THANH HÓA NƠI LƢU GIỮ NHỮNG GIÁ TRỊ VỀ TƢ LIỆU LỊCH SỬ TS. Lê Ngọc Tạo Tóm tắt: Hệ thống đền thờ thần ở Thanh Hóa vốn là chủ đề hấp dẫn không chỉđối với giới nghiên cứu nghệ thuật mà còn đối với các nhà sử học. Mỗi đền thờ, thôngqua quá trình hình thành, tồn tại và phát triển, đều có những “câu chuyện lịch sử”. Giátrị của hệ thống di tích đền thờ được nhìn nhận dưới nhiều chiều khác nhau, nổi bật làgiá trị văn hóa - nghệ thuật, giá trị tâm linh và giá trị lịch sử. Trong công tác nghiêncứu lịch sử, nếu biết đào sâu khai thác các thông tin gắn với di tích thì đây cũng là mộtnguồn tài liệu đáng quý cho sử học. Từ khóa: đền thờ, thần linh, lịch sử, Thanh Hóa Đặt vấn đề Trong tâm thức người Việt, nói đến đền thờ là nói tới tín ngưỡng thờ một vị thầnmang tính tâm linh thông qua một kiến trúc vật chất có tên là ngôi đền được lưu truyềntừ xưa và còn hiện diện trong đời sống hôm nay. Trên thực tế tại Thanh Hóa, trong khirất nhiều loại hình di tích khác ít được hưng công tôn tạo, thậm chí bị xóa sổ theo thờigian và nhận thức hạn chế của con người qua nhiều biến động thăng trầm của lịch sử,thì ngôi đền vẫn được người dân chú trọng tôn tạo, gửi gắm, cầu mong những điều tốtlành. Theo nguồn tài liệu hiện lưu trữ tại Trung tâm Bảo tồn di sản tỉnh Thanh Hóa, tínhđến tháng 7 năm 2017, cả tỉnh Thanh Hóa có 822 di tích đã được xếp hạng, trong đó có01 di sản thế giới, 03 di tích quốc gia đặc biệt, 141 di tích quốc gia và 677 di tích cấptỉnh. Trong tổng số 822 di tích đã nói có 245 ngôi đền (không kể miếu, nghè, phủ...cũng có chức năng thờ thần) trong đó có 01 di tích quốc gia đặc biệt và 30 di tích quốcgia. Như vậy, số lượng đền thờ được nhân dân tôn vinh, Nhà nước công nhận đã chiếmgần 1/3 số lượng di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh trên địa bàn toàn tỉnh. Điều đó nóilên giá trị nhiều mặt của đền thờ, đặc biệt là giá trị về tư liệu lịch sử. Cùng với kết quả xếp loại đã được Nhà nước công nhận, kết hợp với nhiềunguồn tư liệu khác nữa, chúng ta có một bức tranh phác thảo rằng: Đền thờ ở ThanhHóa được phân bố khắp nơi từ miền biển, đồng bằng, trung du đến miền núi. Tuy nhiên,đậm đặc nhất là vùng đồng bằng ven biển được chi phối bởi đặc trưng về cơ cấu kinh tế Phó Chủ tịch Thường trực Hội Khoa học Lịch sử Thanh Hóa82 NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔItruyền thống, với nông nghiệp lúa nước là trọng tâm. Bước đầu nghiên cứu hệ thống đềnthờ ở Thanh Hóa chúng ta nhận thức giá trị về tư liệu lịch sử của đền thờ biểu hiện như sau: 1. Nơi nhận diện những vị thần được thờ tự Khác với tôn giáo, tục thờ thần là tín ngưỡng bản địa của người Việt đã có mặttừ lâu đời trước khi các tôn giáo du nhập vào. Cùng với sự phát triển của xã hội, ban đầungôi đền chỉ là một địa điểm cầu cúng giản đơn sau dần cần phải có một kiến trúc đượchoàn chỉnh cho phù hợp với một chỗ thờ cúng mang tính linh thiêng được dân gian gọilà nghè, miếu, đền... Tùy theo tên gọi của mỗi địa phương, song phổ biến là đền thờ. Tínngưỡng thờ thần là một trạng thái tâm lý quan hệ đến các hiện tượng tự nhiên, xã hội màcon người cảm thụ nhưng chưa được nhận thức đầy đủ. Đó là một dạng tín ngưỡngnguyên thủy, thể hiện sự sợ hãi và kính trọng nhằm cầu mong cho cuộc sống yên vui ởmột xã hội phụ thuộc nhiều vào thế giới tự nhiên. Các nhà nghiên cứu đều thống nhất rằng, tín ngưỡng thờ thần gắn với ngôi đềncủa người Việt cũng như người Thanh Hóa là đã có trước khi tục thờ thành hoàng cũngnhư kiến trúc đình làng ra đời. Theo sách Trung Quốc thần bí văn hóa2 của Chu LậpPhương giải thích: Thành hoàng tức Thành hào, hào có nước gọi là trì, không có nướcgọi là hoàng, là vị thần bảo vệ thành trì cho quốc gia, phủ, châu, huyện, xã trong mộtthành trì. Phan Kế Bính trong sách Việt Nam phong tục cũng nói về tục thờ thành hoàngcó nguồn gốc từ bản địa kết hợp với việc du nhập từ Trung Hoa như sau: “Xét về cái tụcthờ thần hoàng này từ đời Tam quốc trở về đã có, nhưng ngày xưa thì nhà vua nhân cóviệc cầu đảo gì mới thiết đàn cúng tế mà thôi... Nước ta thuở bấy giờ đang lúc nộithuộc, tục Tàu truyền sang đến bên này, kể đến Đinh, Lê thì việc thờ quỷ thần đã thịnhhành rồi. Nhưng xét cái chủ ý lúc trước, thì mỗi phương có danh sơn, đại xuyên, triềuđình lập miếu thờ thần sơn xuyên ấy để làm chủ tế cho việc ấm tý một phương mà thôi.Kế sau triều đình tính biểu những bậc trung thần nghĩa sĩ và những người có công laocũng lập đền cho dân xã ở gần đâu thờ đấy... tổng chi là dân ta tin rằng: đất có thổ công,sông có hà bá, cảnh thổ nào phải có thành hoàng ấy, vậy phải thờ phục để thần ủng hộcho dân, vì thế mỗi ngày ...