Giáo trình Dẫn luận thi pháp học: Phần 2 - Trần Đình Sử

Giáo trình Dẫn luận thi pháp học - Phần 2 trình bày về: các kiểu tác giả, tính quan niệm và cấu trúc thể loại, cấu trúc và tính quan niệm của truyện, cấu trúc văn bản trần thuật, ngôn từ nghệ thuật được tóm lược trong những chương còn lại sẽ giúp người học nắm bắt nội dung một cách dễ dàng.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình Dẫn luận thi pháp học: Phần 2 - Trần Đình Sử Ch−¬ng VI T¸C GI¶ Vµ KIÓU T¸C GI¶ I - KH¸I NIÖm T¸C gi¶ NH¦ MéT PH¹M TRï CñA thi ph¸p 1. T¸c gi¶ còng nh− t¸c phÈm lµ nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n, ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt trong lÞch sö v¨n häc vµ phª b×nh v¨n häc, tiÕc thay, l¹i Ýt ®−îc nghiªn cøu. Cã thÓ nãi lý luËn vÒ t¸c phÈm vµ t¸c gi¶ ®ang trong giai ®o¹n x©y dùng vµ cho ®Õn nay ch−a cã mét lý luËn cã ®Çy ®ñ c¬ së vÒ hai kh¸i niÖm nµy. T¸c gi¶ lµ ng−êi lµm ra t¸c phÈm. T¸c phÈm kh«ng tù nã xuÊt hiÖn tÊt ph¶i do t¸c gi¶ lµm ra. Th«ng th−êng ta nãi tíi hai d¹ng t¸c gi¶ : khi nãi t¸c gi¶ d©n gian, t¸c gi¶ cæ tÝch,... thùc chÊt lµ nãi tËp thÓ t¸c gi¶ trong d©n gian ®· kÕ tiÕp nhau s¸ng t¸c vµ l−u truyÒn c¸c t¸c phÈm d©n gian mµ ta kh«ng thÓ quy vÒ cho riªng ai. Th«ng th−êng h¬n lµ nãi tíi t¸c gi¶ v¨n häc viÕt, cã tªn hä, quª qu¸n, hµnh tr¹ng. VÝ nh− nãi KhuÊt Nguyªn, Khæng Tö, NguyÔn Tr·i, NguyÔn Du. T¸c gi¶ nµy xuÊt hiÖn vµo giai ®o¹n mµ c¸c s¸ng t¹o vÒ t− t−ëng, v¨n häc, triÕt häc, khoa häc,... cã xu h−íng c¸ thÓ ho¸. HiÖn t−îng nµy xuÊt hiÖn khi cã v¨n tù, mét thêi ®iÓm cña lÞch tr×nh tiÕn ho¸ v¨n häc,... Tuy nhiªn, kÓ tõ khi g¾n t¸c gi¶ víi kh¸i niÖm thiªn tµi, kÎ s¸ng t¹o ra quy t¾c cña c¸i ®Ñp th× kh¸i niÖm t¸c gi¶ nhiÒu khi ®−îc thÇn th¸nh ho¸, xem nh− mét nhµ tiªn tri, mét vÞ thÇn toµn n¨ng s¸ng thÕ, mét siªu nh©n, mét kÎ ®Æc quyÒn ®−îc Th−îng ®Õ göi g¾m, lµ «ng thÇy cña cuéc ®êi ! §ã lµ céi nguån cña t¸c gi¶ ®éc tho¹i. Sù hiÖn diÖn cña s¸ng t¸c d©n gian cho phÐp x¸c nhËn kh«ng cÇn ph¶i qu¸ ®Ò cao t¸c gi¶. Bakhtin víi quan niÖm tiÓu thuyÕt ®a thanh ®· ®−a t¸c gi¶ xuèng vÞ trÝ ng−êi ®èi tho¹i. Chñ nghÜa hËu hiÖn ®¹i l¹i ®ang hoµi nghi vÞ thÕ cña t¸c gi¶. Theo t¸c gi¶ Mü W. Spanos th× t¸c gi¶ còng chØ lµ mét ng−êi b×nh th−êng, phæ th«ng mµ th«i. Sù ph¸t triÓn cña ký hiÖu häc vµ mÆt kh¸c lµ sù gia t¨ng vai trß s¸ng t¹o cña ng−êi ®äc trong ®êi sèng v¨n ho¸ ®· dÉn ®Õn hiÖn t−îng mµ mét sè ng−êi tuyªn bè t¸c gi¶ ®· chÕt, t¸c phÈm chØ cßn lµ c¸i cí ®Ó ng−êi ®äc tù do gi¶i m·, tù do rãt vµo ®ã c¸i néi dung cña m×nh, tùa nh− mét b¶n ký ©m mµ nh¹c c«ng cã thÓ diÔn tÊu theo høng thó cña m×nh. Umbert« Eco trong t¸c phÈm Lêi nãi thªm vÒ Tªn cña hoa hång nãi : Khi hoµn thµnh t¸c phÈm th× t¸c gi¶ nªn chÕt ®i ®Ó khái lµm nghÏn ®−êng ®Õn víi v¨n b¶n. Roland Barthes l¹i nãi : Sù n¶y sinh cña ng−êi ®äc ph¶i dùa trªn tiÒn ®Ò c¸i chÕt cña t¸c gi¶. Jacque Derrida th× kh¼ng ®Þnh : V¨n b¶n lµ tÊt c¶, ngoµi v¨n b¶n ra th× kh«ng cã g× hÕt. Michel Foucault trong tiÓu luËn T¸c gi¶ lµ g× ? cho r»ng cÇn ph¶i xo¸ bá vai trß s¸ng t¹o chñ ®Ò cña nhµ v¨n. ChØ nªn ph©n tÝch anh ta tõ phÝa chøc n¨ng cña mét diÔn ng«n phøc t¹p vµ nhiÒu biÕn ho¸ mµ th«i. ¤ng tiªn ®o¸n : Song song víi sù biÕn ho¸ kh«ng ngõng cña x· héi, chøc n¨ng t¸c gi¶ vèn ®−îc 90 (1) ngo¹i hiÖn vµo mét kho¶nh kh¾c cña qu¸ tr×nh Êy sÏ biÕn mÊt . Theo «ng, t¸c gi¶ ch¼ng qua lµ mét biÖn ph¸p dïng ®Ó ng¨n trë sù tù do h− cÊu, tù do chi phèi vµ cÊu t¹o l¹i t¸c phÈm mµ th«i. Mét khi c¸c quy −íc Êy thay ®æi th× t¸c gi¶ còng nh− mét ng−êi ®äc. Thùc ra sù ®äc s¸ng t¹o cña ng−êi ®äc cã thÓ më ra nh÷ng c¸ch gi¶i thÝch ý nghÜa kh¸c nhau, nh−ng kh«ng lµm biÕn mÊt v¨n b¶n vµ kh¸ch thÓ thÈm mü ë trong Êy, vµ do ®ã kh«ng xo¸ bá ®−îc yÕu tè t¸c gi¶ nh− lµ ng−êi tham gia sù kiÖn nghÖ thuËt qua t¸c phÈm. T¸c gi¶ lµ trung t©m tæ chøc néi dung vµ h×nh thøc c¸i nh×n nghÖ thuËt trong t¸c phÈm, lµ ng−êi mang c¶m quan thÕ giíi ®Æc thï vµ lµ trung t©m tæ chøc l¹i ng«n tõ theo nguyªn t¾c nghÖ thuËt(2). Do vËy, h×nh t−îng t¸c gi¶, kiÓu t¸c gi¶ lµ nh÷ng ph¹m trï cña thi ph¸p häc hiÖn ®¹i. Khi nãi tíi h×nh t−îng t¸c gi¶ còng cÇn ph©n biÖt víi nh©n vËt vµ ng−êi kÓ chuyÖn t¸c phÈm. C¸c nhµ lý luËn hiÖn ®¹i ®· kh¼ng ®Þnh, ng−êi ph¸t ng«n trong t¸c phÈm v¨n häc kh«ng ®−îc ®¸nh ®ång víi t¸c gi¶. T¸c gi¶ kh«ng ®−îc ®øng ra trùc tiÕp kÓ chuyÖn mµ cÇn ph¶i cã ng−êi kÓ hé. Do ®ã, h×nh t−îng t¸c gi¶ kh«ng ph¶i lµ h×nh t−îng ng−êi kÓ chuyÖn, mµ lµ mét con ng−êi do b¹n ®äc quy n¹p, suy ra tõ trong t¸c phÈm. 2. Tõ xa x−a ng−êi ta ®· biÕt ®Õn nguyªn t¾c V¨n nh− con ng−êi (V¨n nh− kú nh©n) tõ ®êi Tïy, §−êng, Tèng (tõ thÕ kû VII ë Trung Quèc), vµ Phong c¸ch, Êy lµ con ng−êi (thÕ kû XVIII ë ph−¬ng T©y, Buffon). Tuy nhiªn, t¸c gi¶ nh− lµ mét ph¹m trï thi ph¸p th× ng−êi ta biÕt rÊt muén. CÇn ph©n biÖt t¸c gi¶ tiÓu sö nh− mét kh¸i niÖm ngoµi thi ph¸p. §ã lµ t¸c gi¶ cã tªn hä, quª qu¸n, thêi gian sèng vµ hµnh tr¹ng, gãp phÇn soi s¸ng cho c¸c khÝa c¹nh t− t−ëng, t©m lý trong t¸c phÈm, lµ ng−êi n¾m t¸c quyÒn vÒ mÆt ph¸p lý. Tuy nhiªn, t¸c gi¶ tiÓu sö lµ kh¸i niÖm nhiÒu khi rÊt khã x¸c ®Þnh. Nh− ai lµ dÞch gi¶ Chinh phô ng©m hiÖn hµnh, ai lµ t¸c gi¶ thùc cña mét sè th¬ Hå Xu©n H−¬ng ? Tr−êng hîp khuyÕt danh râ rµng lµ kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc t¸c gi¶ tiÓu sö. T¸c gi¶ − nhµ t− t−ëng x· h ...