Giáo trình Giản yếu về từ vựng và ngữ nghĩa tiếng Việt: Phần 1

Cuốn sách trình bày những tri thức về từ vựng tiếng Việt. Hiểu biết về từ vựng là một bộ phận cấu thành hệ thống tri thức về tiếng Việt như một thể thống nhất. Trong phần 1 của cuốn sách trình bày khái quát về từ vựng học, từ và ngữ cố định, nghĩa của từ, trường từ vựng - ngữ nghĩa. Mời các bạn cùng tham khảo phần 1 của cuốn sách.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình Giản yếu về từ vựng và ngữ nghĩa tiếng Việt: Phần 1®¹i häc huÕtrung t©m ®µo t¹o tõ xags.ts. ®ç h÷u ch©uGi¶n yÕu vÒ tõvùng vµ ng÷ nghÜatiÕng viÖt(t¸i b¶n lÇn thø t )Nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc HuÕ- 2012Më ®ÇuKh¸i qu¸t vÒ tõ vùng häcI - §Þnh nghÜaNg«n ng÷ víi t c¸ch lµ mét hÖ thèng c¸c ®¬n vÞ cha ®i vµoho¹t ®éng giao tiÕp, gåm ba bé phËn lín: ng÷ ©m, tõ vùng, ng÷ph¸p. Tõ vùng häc lµ mét chuyªn ngµnh ng«n ng÷ häc cã nhiÖmvô nghiªn cøu tõ vùng cña ng«n ng÷. Tõ vùng lµ tËp hîp c¸c tõvµ c¸c ®¬n vÞ t¬ng ®¬ng víi tõ.Tõ vùng häc ®¹i c¬ng lµ mét trong nh÷ng chuyªn ngµnh cñaNg«n ng÷ häc ®¹i c¬ng, cã nhiÖm vô x©y dùng nh÷ng lÝ thuyÕt,nh÷ng kh¸i niÖm kh¸i qu¸t, c¬ b¶n vµ nh÷ng ph¬ng ph¸p chØ ®¹oviÖc nghiªn cøu tõ vùng cña c¸c ng«n ng÷ cô thÓ. Tõ vùng häc côthÓ lµ tõ vùng häc cã nhiÖm vô nghiªn cøu tõ vùng cña tõng ng«nng÷ cô thÓ. Gi¸o tr×nh nµy lµ gi¸o tr×nh tõ vùng häc cô thÓ, cã ®èitîng nghiªn cøu lµ tõ vùng cña tiÕng ViÖt. Nã lµ mét bé phËn cñaViÖt ng÷ häc.Tõ vùng cña mét ng«n ng÷ cã thÓ ®îc nghiªn cøu trong sùh×nh thµnh, biÕn ®æi c¶ vÒ h×nh thøc ng÷ ©m, c¶ vÒ néi dung ýnghÜa trong lÞch sö. VÝ dô, tõ no trong tiÕng ViÖt hiÖn nay ®îcdïng ®Ó chØ c¶m gi¸c cña d¹ dµy khi ®· chøa ®ñ lîng thùcphÈm, nhng vµo thÕ kØ XVII nã ®îc dïng víi nghÜa réng r·ih¬n, chØ sù ®Çy ®ñ, trän vÑn:Gåm no v¨n vò mäi tµi(Thiªn Nam ng÷ lôc)§ã lµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña tõ vùng häc lÞch sö.Tõ vùng häc miªu t¶, cßn gäi lµ tõ vùng häc ®ång ®¹i, cãnhiÖm vô nghiªn cøu tõ vùng cña mét ng«n ng÷ trong tr¹ng th¸ihiÖn nay cña nã, t¹m thêi kh«ng tÝnh ®Õn sù biÕn ®æi trong lÞch3sö. Gi¸o tr×nh nµy lµ gi¸o tr×nh tõ vùng häc miªu t¶ vÒ tiÕng ViÖt.Nh÷ng bé phËn cô thÓ thêng ®îc gi¶i quyÕt trong tõ vùnghäc miªu t¶ lµ:1. X¸c ®Þnh c¸i ®¬n vÞ gäi lµ tõ cña ng«n ng÷ ®ang nghiªncøu lµ g×, nh thÕ nµo, chóng ®îc cÊu t¹o ra sao.2. NghÜa cña tõ lµ g×.3. C¸c bé phËn hîp thµnh tõ vùng cña mét ng«n ng÷ lµ g×,quan hÖ gi÷a c¸c tõ vµ c¸c ®¬n vÞ t¬ng ®¬ng víi tõ trong tõngbé phËn ®ã ra sao.4. C¸c tõ ®· ho¹t ®éng nh thÕ nµo ®Ó t¹o nªn c¸c c©u vµ c¸cng«n b¶n trong giao tiÕp.Nh÷ng bé phËn trªn ®©y sÏ ®îc cô thÓ ho¸ khi chóng ta ®is©u vµo tõ vùng häc miªu t¶ tiÕng ViÖt.Ii - Ph¬ng ph¸p nghiªn cøuChóng ta vËn dông ph¬ng ph¸p hÖ thèng ®éng (cßn cã thÓgäi lµ ph¬ng ph¸p hÖ thèng - chøc n¨ng) ®Ó nghiªn cøu tõ vùng.Theo ph¬ng ph¸p nµy th×:1. Chóng ta quan niÖm r»ng tõ vùng cña mét ng«n ng÷kh«ng ph¶i lµ sù tËp hîp ngÉu nhiªn c¸c tõ vµ c¸c ®¬n vÞ t¬ng®¬ng víi tõ gièng nh mét ®èng g¹ch hay mét ®èng c¸t, gi÷achóng kh«ng cã quan hÖ g×. Tõ vùng cña mét ng«n ng÷ lµ mét hÖthèng cã tæ chøc, gi÷a c¸c ®¬n vÞ hîp thµnh (tøc c¸c tõ vµ c¸c®¬n vÞ t¬ng ®¬ng víi tõ) cã nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh. Do ®ã,®Ó x¸c ®Þnh ®îc ®Æc tÝnh cña mét ®¬n vÞ nµo ®Êy ph¶i t×m ranh÷ng quan hÖ gi÷a ®¬n vÞ ®ã víi c¸c ®¬n vÞ kh¸c, ®Æc ®iÓm ®Ýchthùc cña mét ®¬n vÞ chØ ®îc ph¸t hiÖn ra khi chóng ta ®èi lËp nãvíi c¸c ®¬n vÞ kh¸c trong tõ vùng. VÝ dô, ®Ó x¸c ®Þnh ®îc nghÜavµ ph¹m vi sö dông cña mét tõ ®¬n gi¶n nh lµ tõ lóa, chóng taph¶i ®èi lËp nã víi c¸c tõ nh thãc, g¹o, c¬m, trÊu, ng«, khoai,®ç, kª,... §ã lµ nh÷ng tõ mµ sau nµy chóng ta sÏ biÕt lµ nh÷ng tõcïng n»m trong mét quan hÖ däc, mét trêng tõ vùng ng÷ nghÜa.L¹i ph¶i ®Æt nã trong quan hÖ ngang nh trång lóa, cÊy lóa, gÆt4lóa, h¹t lóa, ®æ lóa vµo bå,... (trong khi ®ã kh«ng cã quan hÖngang nh trång thãc, cÊy thãc, gÆt thãc),...2. Tõ vùng lµ mét hÖ thèng cùc lín cña ng«n ng÷. Nã gåmhµng chôc v¹n, cã khi cßn nhiÒu h¬n n÷a c¸c ®¬n vÞ tõ vùng gåmrÊt nhiÒu hÖ thèng nhá h¬n, c¸c hÖ thèng nµy l¹i chia thµnhnh÷ng hÖ thèng nhá h¬n n÷a. V× vËy, khi nghiªn cøu mét ®¬n vÞtõ vùng nµo ®ã, ph¶i ®Æt nã trong hÖ thèng con cña nã. Vµ quanhÖ trong hÖ thèng tõ vùng tríc hÕt lµ quan hÖ gi÷a c¸c hÖ thèngcon víi nhau.3. TÝnh hÖ thèng cña tõ vùng kh«ng chØ thÓ hiÖn trong quanhÖ gi÷a c¸c tõ víi c¸c tõ trong hÖ thèng con mµ cßn thÒ hiÖntrong néi bé mét tõ. Nghiªn cøu tõ vùng theo quan ®iÓm hÖ thèngcßn ph¶i ph¸t hiÖn ra tÝnh hÖ thèng bªn trong mét tõ, trong néibé tõ.4. Gi÷a c¸c hÖ thèng con trong lßng tõ vùng cã sù giao chÐonhau. Cã nh÷ng ®¬n vÞ tõ vùng võa thuéc hÖ thèng con nµy, võathuéc hÖ thèng con kia. Trë l¹i vÝ dô vÒ tõ lóa  tõ nµy võa thuéchÖ thèng con chØ c¸c lo¹i h¹t, võa thuéc hÖ thèng con chØ c¸c lo¹ic©y. Tr¸i l¹i, tõ thãc chØ n»m trong hÖ thèng con chØ c¸c lo¹ih¹t, mµ kh«ng n»m trong hÖ thèng con chØ c¸c lo¹i c©y(kh«ng nãi, vÝ dô trång thãc ngoµi ruéng, thî gÆt thãc). NhthÕ, hÖ thèng tõ vùng (vµ hÖ thèng nãi chung) lµ mét hÖ thèngmë, mçi hÖ thèng gåm mét nhãm ®¬n vÞ thuéc trung t©m vµnh÷ng ®¬n vÞ n»m trong vïng ngo¹i vi, nghÜa lµ nh÷ng ®¬n vÞvõa thuéc hÖ thèng nµy võa thuéc hÖ thèng kia. Trong vÝ dô võadÉn th× tõ thãc thuéc nhãm tõ trung t©m cña hÖ thèng chØ c¸clo¹i h¹t, cßn tõ lóa ë vïng ngo¹i vi.5. HÖ thèng kh«ng ph¶i lµ mét c¸i g× khÐp kÝn, cè ®Þnh, cøngnh¾c. Tr¸i l¹i, nã lµ c¸i g× ®ã lu«n lu«n vËn ®é ...