Giáo trình Ngữ pháp Tiếng Việt: Phần 2 - GS Diệp Quang Ban

Phần 2 của cuốn Giáo trình Ngữ pháp Tiếng Việt có nội dung trình bày về: cấu tạo ngữ pháp của câu, các thành tố nghĩa trong câu, câu trong hoạt động giao tiếp. Với các nội dung cụ thể giới thiệu về câu và nghiên cứu câu, khái quát về cấu tạo ngữ pháp của câu, khái quát về thành tố nghĩa trong câu, nghĩa miêu tả của câu, nghĩa tính thái, sơ lược về câu và phát ngôn,... sẽ giúp các bạn có thêm kiến thức tổng hợp về Ngữ pháp Tiếng Việt.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình Ngữ pháp Tiếng Việt: Phần 2 - GS Diệp Quang Ban PhÇn ba : CÊU T¹O NG÷ PH¸P CñA C¢U DÉn LUËNA − C©u vµ viÖc nghiªn cøu c©uI - C©u HiÓu mét c¸ch chÆt chÏ th× c©u lµ ®¬n vÞ cÊu tróc lín nhÊt trong tæ chøc ng÷ ph¸p cñamét ng«n ng÷. Theo ®ã th× viÖc nghiªn cøu c©u chØ dõng l¹i ë ®Æc tr−ng cÊu tróc cña nã.Nh−ng c©u ®−îc dïng trong thùc tiÔn giao tiÕp lµ mét ph¸t ng«n ng¾n, hay ph¸t ng«n cã ®édµi b»ng c©u, chø kh«ng ph¶i c©u cÊu tróc. ViÖc nghiªn cøu ng«n ng÷ ngµy nay kh«ng chØ dõng l¹i ë mÆt cÊu tróc cña ng«n ng÷, vµ®èi víi c©u còng vËy. Nãi c¸ch kh¸c, ®èi t−îng xem xÐt ë ®©y lµ c©u ph¸t ng«n, trong ®ã cãphÇn thuéc cÊu tróc ng÷ ph¸p vµ còng cã phÇn kh«ng thuéc cÊu tróc ng÷ ph¸p. LÏ ra cÇn gäi®¬n vÞ nghiªn cøu nµy lµ c©u ph¸t ng«n hoÆc ph¸t ng«n c©u, nh−ng ®Ó gi¶n tiÖn vÉn cã thÓ gäigän lµ c©u vµ hiÓu ®ã lµ c©u trong hiÖn thùc giao tiÕp. (C©u víi t− c¸ch ®¬n vÞ cÊu tróc ®[ ®−îcnãi ®Õn ë ®Çu ®iÓm nµy). Víi c¸ch gi¶i thuyÕt nh− vËy, trong phÇn thø ba nµy chóng ta sÏ xem xÐt mÆt cÊu t¹o cñac©u ë c¶ ph−¬ng diÖn cÊu tróc lÉn nh÷ng yÕu tè cã mÆt trong c©u nh−ng kh«ng thuéc cÊu trócng÷ ph¸p cña c©u. §ång thêi còng ®−a c¶ mét sè vÊn ®Ò thuéc mÆt nghÜa vµ thuéc mÆt sö dôngcña c©u vµo xem xÐt ®Ó lµm râ thªm cÊu t¹o chung cña c©u. Qu¸ tr×nh t×m hiÓu c©u (ph¸t ng«n) cho thÊy c©u cã nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n sau ®©y : - VÒ ph−¬ng diÖn chøc n¨ng (giao tiÕp), c©u ®−îc dïng ®Ó thùc hiÖn hµnh ®éng ng«n ng÷c¬ së (hµnh ®éng ng«n ng÷ ®−îc thùc hiÖn chØ b»ng mét c©u). C©u ®−îc dïng nh− vËy cã thÓcoi lµ mét ph¸t ng«n nhá nhÊt. - VÒ ph−¬ng diÖn nghÜa, c©u cã néi dung lµ mét ý nghÜ, t− t−ëng t−¬ng ®èi trän vÑn (hiÓu®−îc) vµ th¸i ®é, t×nh c¶m, c¶m xóc cña ng−êi t¹o lêi (ng−êi nãi hay ng−êi viÕt). - VÒ ph−¬ng diÖn h×nh thøc, c©u cã mét cÊu tróc h×nh thøc néi t¹i vµ cã mét ng÷ ®iÖu kÕtthóc (ng−êi nghe kh«ng chê ®îi). Ch¼ng h¹n chóng ta cã c©u (hiÓu mét c¸ch th«ng th−êng) : + Söu ¬i ! Gi¸p vÒ råi µ ? M×nh cã chót viÖc muèn gÆp Gi¸p. §o¹n lêi nãi in ®Ëm lµ ®o¹n lêi nãi cã kÕt thóc ph©n biÖt ®−îc víi mét tõ ®øng trong ®ã -tõ trong c©u kh«ng cã ng÷ ®iÖu kÕt thóc v× kh«ng cã sù ®èi chiÕu gi÷a c¸c phÇn trong ng÷ ®iÖu; ®o¹n lêi cã kÕt thóc nµy lµ nhá nhÊt, t¸ch m×nh ra ®−îc khái ®o¹n lêi ®øng tr−íc nã vµ ®o¹nlêi ®øng sau nã. §o¹n lêi nãi in ®Ëm, v× vËy, lµ mét c©u. C¸c ®Æc tr−ng “c©u” cña nã nh− sau : - VÒ chøc n¨ng giao tiÕp, c©u nµy diÔn ®¹t hµnh ®éng ng«n ng÷ hái : ng−êi nãi dïng c©unµy ®Ó hái, tøc lµ muèn ng−êi nghe cung cÊp cho m×nh mét tin mµ m×nh ch−a biÕt. Tõ µgióp lµm râ c¸i ý vÒ hµnh ®éng hái nµy. 86 VÒ néi dung, c©u nµy chøa ý nghÜa chØ mét sù viÖc, ®ã lµ Gi¸p vÒ” vµ ng−êi nãi cho r»ngviÖc nµy ®[ x¶y ra : råi. Th¸i ®é cña ng−êi nãi ®èi víi sù viÖc nµy lµ ngê vùc ; th¸i ®é ®èivíi ng−êi nghe lµ “th©n t×nh”, do ®ã trong c©u kh«ng cã nh÷ng tõ th−a göi nh− ®èi víi ng−êibÒ trªn hay ng−êi xa l¹ (lo¹i nh− th−a b¸c, xin hái anh,...). - VÒ h×nh thøc, c©u nµy cã mét cÊu tróc h×nh thøc néi t¹i, trong ®ã Gi¸p lµ chñ ng÷, vÒ råilµ vÞ ng÷, vµ mét ng÷ ®iÖu kÕt thóc : ng−êi nghe kh«ng cã c¶m gi¸c chê ®îi thªm g× vµo b¶nth©n c©u nµy n÷a. C¸ch hiÓu c©u” nh− trªn lµ hiÓu c©u trong ho¹t ®éng giao tiÕp, kh«ng chØ bã hÑp ë cÊutróc ng÷ ph¸p h×nh thøc cña nã.II - C¸c ph−¬ng diÖn nghiªn cøu c©u C©u hiÖn nay ®−îc nghiªn cøu trªn ba ph−¬ng diÖn : - KÕt häc - NghÜa häc - Dông häc. 1. KÕt häc KÕt häc lµ mét bé m«n nghiªn cøu nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a c¸c kÝ hiÖu ng«n ng÷ trongchuçi lêi nãi vµ nãi chung lµ trong tr×nh tù tr−íc sau vÒ thêi gian cña chóng. Trong c©u ®¬n,c¸c kÝ hiÖu ®ã lµ c¸c tõ, c¸c côm tõ. Trong c©u ghÐp, c¸c kÝ hiÖu ®ã lµ c¸c mÖnh ®Ò. Trong v¨nb¶n, c¸c kÝ hiÖu ®ã lµ c¸c c©u. KÕt häc trong ph¹m vi nghiªn cøu c©u ®−îc gäi lµ có ph¸p, vµgåm cã có ph¸p c©u vµ có ph¸p côm tõ. NhiÖm vô cña có ph¸p c©u lµ nghiªn cøu cÊu tróc có ph¸p cña c©u b»ng c¸c thuËt ng÷ chñng÷, vÞ ng÷, t©n ng÷, bæ ng÷, ®Ò ng÷, tr¹ng ng÷,... vµ c¸c kiÓu cÊu t¹o c©u phñ ®Þnh (xÐt vÒ mÆtng÷ ph¸p). NhiÖm vô tr−íc hÕt cña có ph¸p côm tõ lµ nghiªn cøu cÊu t¹o ng÷ ph¸p cña c¸c lo¹i cômtõ, ®Æc biÖt lµ côm tõ chÝnh phô víi c¸c thuËt ng÷ thµnh tè chÝnh, thµnh tè phô. CÇn l−u ý r»ngcïng víi tªn gäi côm tõ cßn cã nh÷ng tªn gäi t−¬ng ®−¬ng kh¸c n÷a, xÐt ë ph−¬ng diÖn ®èit−îng nghiªn cøu, kh«ng xÐt ë gãc nh×n lÝ thuyÕt xuÊt ph¸t ®iÓm. 2. NghÜa häc NghÜa häc lµ bé m«n nghiªn cøu vÒ ý nghÜa, vµ ý nghÜa ®−îc hiÓu lµ c¸i ë gi÷a c¸c tõ, c¸cc©u, víi c¸i mµ c¸c tõ, c¸c c©u... nµy diÔn t¶ ; ®ã còng lµ phÇn nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷ac¸c c©u vµ c¸c ý nghÜ mµ c©u biÓu hiÖn. VÝ dô, chóng ta cã tõ bµn ®Ó chØ mét thø ®å vËt. Tõ nµy cã c¸i vá ©m thanh [bµn] ®−îcdïng lµm tªn gäi. NghÜa cña tõ bµn kh«ng ph¶i lµ c¸i bµn cô thÓ nµo mµ lµ phÇn kinh nghiÖm,phÇn hiÓu biÕt chung cña chóng ta vÒ c¸c c¸i bµn ®[ thÊy hoÆ ...