Hans Robert Jauss: Lịch sử văn học là lịch sử tiếp nhận -5

Hans Robert Jauss: Lịch sử văn học là lịch sử tiếp nhận5 PGS.TS. Huỳnh Vân Đại học Văn hiến - Tp. Hồ Chí MinhCả hai đều là những lập trường cực đoan, điều mà người ta không khó bắt gặp ở nhiều trường phái lý luận văn học phương Tây và dường như điều đó mới tạo được cơ sở cho sự lập thuyết! Tất nhiên cả hai quan niệm đều có hạt nhân hợp lý của nó nếu như không tuyệt đối hoá một cách phiến diện, và Jauss không sai khi khẳng định vai trò, ý nghĩa và...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hans Robert Jauss: Lịch sử văn học là lịch sử tiếp nhận -5 Hans Robert Jauss: Lịch sử văn học là lịch sử tiếp nhận 5 PGS.TS. Huỳnh Vân Đại học Văn hiến - Tp. Hồ Chí MinhCả hai đều là những lập trường cực đoan, điều mà người ta không khó bắt gặp ởnhiều trường phái lý luận văn học ph ương Tây và dường như điều đó mới tạođược cơ sở cho sự lập thuyết! Tất nhi ên cả hai quan niệm đều có hạt nhân hợplý của nó nếu như không tuyệt đối hoá một cách phiến diện, và Jauss không saikhi khẳng định vai trò, ý nghĩa và sự tác động của văn học nói ri êng và nghệthuật nói chung trong đời sống xã hội. Ông chỉ không đúng khi dứt khoát quảquyết rằng “năng lực đặc tr ưng của văn học trong đời sống x ã hội phải tìm ởchính cái nơi mà văn h ọc không hoà nhập vào trong chức năng của một nghệthuật miêu tả”. Jauss cho rằng lịch sử văn học không nên “miêu tả một lần nữamột cách giản đơn tiến trình lịch sử chung trong sự phản chiếu của những tácphẩm của nó mà là phát hiện ra trong tiến tr ình của sự “tiến hoá văn học” cáichức năng kiến tạo x ã hội trong ý nghĩa đích thực của chức năng n ày, cái chứcnăng được dành cho văn học đang cạnh tranh với các nghệ thuật và các lựclượng xã hội khác trong cuộc giải phóng con người ra khỏi những trói buộc tựnhiên, tôn giáo và xã h ội” (207). Văn học theo đó đ ã được trao một nhiệm vụlớn lao mặc dù khôn g được rõ ràng và có phần ảo tưởng bởi vì không phảikhông có những tác phẩm văn học đ ược coi là có giá trị cách tân trong nghệthuật nhưng không góp ph ần gì vào việc giải phóng ấy nếu không muốn nói cókhi còn ngược lại, và như thế không thể có ý nghĩa lịch sử.Không chỉ dựa vào khái niệm “tầm đón đợi” được vay mượn từ Karl Mannheimvà được phát triển cho lĩnh vực văn học để giải thích “lịch sử văn học”, Jausscòn dựa vào quan niệm “tầm của những đón đợi” của Karl R. Popper trong b àiviết Những quy luật tự nhiên và các hệ thống lý thuyết của ông này để làm cơsở so sánh cho sự tìm tòi của ông “nhằm xác định sự đóng góp đặc tr ưng củavăn học trong tiến trình chung của sự hình thành kinh nghiệm và để khu biệtvới những hình thức khác của thái độ ứng xử x ã hội” cũng như nhằm “làm sángrõ chức năng đặc thù của văn học” (201). Chức năng đặc th ù này của văn họcđược Jauss xác định một cách cụ thể bằng việc cho rằng “kinh nghiệm củangười đọc có thể giải thoát anh ta ra khỏi những sự thích ứng, những định kiếnvà những tình trạng ràng buộc của thực tiễn sống của anh ta bằng cách nó đ òihỏi anh ta phải đi tới sự nhận biết mới các sự việc”. Sự “giải thoát” n ày nếu cóthì chắc cũng chỉ có thể xảy ra trong t ư tưởng, trong nhận thức với ý nghĩa nh ưlà một sự thắng lợi tinh thần. Nó có thể đưa lại những lợi ích nhất định chongười đọc và làm nên giá tr ị nào đó cho văn học, đúng như quan niệm củaJauss khi ông cho r ằng nó “còn tiên đoán cái khả năng không được thực hiện,mở rộng sân chơi bị giới hạn của thái độ ứng xử x ã hội đến những mong ước,những đòi hỏi và mục đích mới và như thế mở ra những con đ ường cho kinhnghiệm tương lai” (202). Sự giải thoát ấy cũng có thể xảy ra trong thực tế, cũngcó thể được thực hiện trong những điều kiện x ã hội nhất định, nơi mà nhữngchức năng đích thực, chân chính của văn học đ ược tạo những điều kiện thuậnlợi.Nói chung sự xác định một chức năng văn học theo cách tr ình bày của Jauss làmột cố gắng lý luận của ông. Nó phần n ào giúp ông thoát ra kh ỏi quan niệmvăn học tự trị và nội tại. Nó hoàn toàn có thể được chấp nhận nếu như Jausskhông đề cao duy nhất chức năng n ày, không cực đoan và phiến diện để loại bỏcác chức năng khác cũng nh ư loại bỏ lịch sử chung ra khỏi văn học và lịch sửvăn học. Và trong chiều hướng ấy, Jauss cũng đã nhầm lẫn trong nhận thức vềlý luận văn học mácxít khi c ùng nhận định là “chủ nghĩa cấu trúc văn học cũngnhư trước nó khoa học văn học mácxit và khoa học văn học của chủ nghĩa hìnhthức không đặt vấn đề l à văn học “tự nó ngược lại đã cùng tạo nên quan niệmvề xã hội, mà đó là cái tiền đề của nó” (200). Chứng minh điều ngược lại đốivới sự quả quyết trên về lý luận văn học mácxit quả không khó . Vì nó quá rõràng trong lý luận văn học đó nên ở đây có lẽ không c ần thiết trình bày lạinhững ý kiến của nó có li ên quan đến chức năng này. Ngoài ra, Jauss cũngkhông đúng khi phê phán r ằng lý luận văn học mácxit “phủ nhận” l à “nghệthuật cũng như các hình thức ý thức tương ứng như đạo đức, tôn giáo hay si êuhình học có một lịch sử riêng” (155). Cũng không cần phải đi vào nêu các ýkiến cụ thể mà chỉ cần nói chung rằng lý luận n ày chỉ không cho rằng nghệthuật có một “lịch sử riêng”, có một sự độc lập tuyệt đối mà chỉ có một “lịch sửriêng” tương đối đối với lịch sử chung, một sự độc lập tương đối đối với tồn tạixã hội và nó luôn tác động trở lại ý thức xã hội.Bên trên chúng tôi đã cố gắng tr ình bày t ương đối chi ti ế t ...