Học văn để làm gì?

Hàng năm, cứ sau mỗi mùa thi kết thúc, dư luận xã hội lại “xôn xao” bàn luận về chuyện học và thi. Năm nay cũng vậy. Riêng môn Ngữ văn, đã có rất nhiều ý kiến khác nhau, thể hiện cách nhìn nhận, đánh giá của xã hội về môn học này. Có những ý kiến hết sức xác đáng, nhưng cũng không ít ý kiến chưa hiểu đúng việc học và thi môn Ngữ văn. Xin nêu lên một vài điểm căn bản mà dư luận xã hội đang quan tâm để rộng đường dư luận. Ngữ văn...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Học văn để làm gì? Học văn để làm gì? Hàng năm, cứ sau mỗi mùa thi kết thúc, dư luận xã hội lại “xôn xao”bàn luận về chuyện học và thi. Năm nay cũng vậy. Riêng môn Ngữ văn,đã có rất nhiều ý kiến khác nhau, thể hiện cách nhìn nhận, đánh giá củaxã hội về môn học này.Có những ý kiến hết sức xác đáng, nhưng cũng không ít ý kiến chưahiểu đúng việc học và thi môn Ngữ văn. Xin nêu lên một vài điểm cănbản mà dư luận xã hội đang quan tâm để rộng đường dư luận.Ngữ văn chỉ là môn công cụ?Trong một xã hội hiện đại, khi khối lượng tri thức của nhân loại đã vàđang tăng lên vùn vụt, không có nhà trường nào lại lựa chọn cách dạynhằm cung cấp số lượng các sự kiện và tri thức. Trong bối cảnh xã hộiấy, nhà trường cần dạy cách thức tiếp nhận và tạo lập các giá trị vănhóa.Về lí luận, điều này không có gì mới, nhưng hiểu cho đúng và nhất làhiện thực hóa tư tưởng đó vào nội dung cụ thể của mỗi môn học khôngphải là đơn giản. Chỉ trả lời câu hỏi dạy và học môn Ngữ văn để làm gìđã thấy sự phức tạp này.Lâu nay, do truyền thống coi trọng văn chương, nên cứ nói đến môn vănlà người ta nghĩ ngay đến môn dạy các tác phẩm văn chương... Mà ngaytác phẩm văn chương cũng chỉ coi trọng những tác phẩm hư cấu tưởngtượng (fiction): thơ, truyện, tiểu thuyết... còn văn nghị luận và các loạivăn bản khác (nonfiction) ít được chú ý.Kết quả là HS có thể thuộc rất nhiều thơ/văn nhưng ra đời vẫn khôngviết được một biên bản hay đơn, thư giao dịch cho đúng quy cách; rấtlúng túng khi xem bản đồ một thành phố lớn để xác định các bến xe buýtvà những điểm cần đến. Trong khi một giáo viên dạy văn của Hoa Kỳcho rằng: dạy tác phẩm Odyssey của Homer chỉ cần tập trung vào việcgiúp HS có kiến thức và kỹ năng đi du lịch là chính, còn việc nắm nộidung tác phẩm ấy thì để HS tự đọc ở nhà.Không ai phủ nhận vai trò của thơ văn trong việc bồi dưỡng tâm hồn, tưtưởng, nhân cách của người học... nhưng mục tiêu đó không phải là độcquyền của bất cứ môn học nào. Mục tiêu trực tiếp của môn Ngữ văntrong nhà trường trước hết bắt đầu từ tiểu học là dạy cho HS biết đọc,biết viết (literacy) và lên trung học là giúp họ trở thành người đọc, ngườiviết có văn hóa.Để đạt được mục tiêu trên, cần hình thành và rèn luyện cho HS hai nănglực thiết yếu: Đọc hiểu văn bản và tạo lập văn bản. Năng lực đầu giúpHS biết tiếp nhận, thưởng thức, đánh giá sản phẩm của người khác vànăng lực sau biết tạo ra sản phẩm (nói và viết) của chính mình. Chính vìthế mà hầu hết các nước đều coi môn học này là môn công cụ.Đọc hiểu và tạo lập văn bản có rất nhiều mức độ, trình độ khác nhau.Thoát nạn mù chữ không có nghĩa là đã biết đọc - hiểu. Nhiều người đọcrất to và lưu loát một văn bản nhưng vẫn không hiểu hoặc hiểu khôngđúng thông tin trong đó. Theo tờ New Week, cho đến năm 1993, Hoa Kỳvẫn có “gần một nửa số người lớn (khoảng 95,5 triệu người) không tựđiền vào phiếu gửi tiền ngân hàng hoặc... không tìm được điểm khởihành của xe buýt hướng dẫn trên bảng lịch trình vào ngày thứ bảy”. Cólẽ vì thế mà Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (PISA) chủ trươngcoi trình độ đọc hiểu (reading literacy) là một trong ba lĩnh vực quantrọng để đánh giá năng lực HS vào cuối giai đoạn giáo dục bắt buộc.Nhà trường Việt Nam không thể không chú trọng tới việc dạy cho HSbiết cách đọc - hiểu một văn bản. Trong cuộc sống, văn bản cần đọc hiểurất phong phú, văn bản văn chương chỉ là một trong các loại ấy.Biết viết không chỉ là viết đúng chính tả, ngữ pháp mà còn có những yêucầu cao hơn: phải có ý; ý phải đúng, phong phú, mới mẻ, sáng tạo và độcđáo; phải biết trình bày, lập luận chặt chẽ, gây được ấn tượng, có phongcách và giọng điệu riêng... Cũng cần nói thêm, biết tạo lập văn bản cònbao hàm cả biết nói. Nói thông, nói thạo, nói hay... là một yêu cầu cao.Tóm lại, dạy học môn Ngữ văn hiện nay đang điều chỉnh lại quan niệmcũ, hình thành quan niệm mới: giúp HS cách thức tiếp nhận và tạo lậpcác văn bản; coi trọng không chỉ văn chương hình tượng mà còn các loạivăn bản khác đa dạng và gần gũi hơn với cuộc sống đời thường.Văn nghị luận, đặc biệt là nghị luận xã hội (NLXH) vì thế được chú ý ởcả phần đọc - hiểu và cả phần làm văn. Các văn bản thông thường nhưđơn từ, biên bản, thư tín, quảng cáo, hợp đồng... cũng được chú ý luyệntập...Không nắm được mục tiêu và quan niệm trên rất dễ cho rằng SGK Ngữvăn thiếu chất văn, khô khan, nặng nề.