Khái niệm và quan niệm về nghiên cứu cơ bản

Bài viết tập trung phân tích 3 cấp độ từ nội hàm sơ bộ, nội hàm cơ bản đến nội hàm đầy đủ của khái niệm Nghiên cứu cơ bản, qua đó chỉ rõ tình trạng nan đề thể hiện dưới dạng cặp đối/hợp khái niệm. Đồng thời, làm rõ một số quan điểm về nghiên cứu cơ bản như: Quan điểm giản đơn hoặc/và Quan điểm phức hợp, Quan điểm mác xít hoặc/và Quan điểm phi mác xít, Quan điểm thực chứng hoặc/và Quan điểm phản thực chứng, Quan điểm hiện đại hoặc/và Quan điểm hậu hiện đại; chỉ ra tình trạng song đề giữa các quan điểm về nghiên cứu cơ bản.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Khái niệm và quan niệm về nghiên cứu cơ bảnKhái niệm và quan niệm về Nghiên cứu cơ bảnT« Duy Hîp(*)Tãm t¾t: Bµi viÕt tËp trung ph©n tÝch 3 cÊp ®é tõ néi hµm s¬ bé, néi hµm c¬ b¶n®Õn néi hµm ®Çy ®ñ cña kh¸i niÖm Nghiªn cøu c¬ b¶n, qua ®ã chØ râ t×nh tr¹ng nan®Ò thÓ hiÖn d−íi d¹ng cÆp ®èi/hîp kh¸i niÖm. §ång thêi, lµm râ mét sè quan ®iÓmvÒ Nghiªn cøu c¬ b¶n nh−: Quan ®iÓm gi¶n ®¬n hoÆc/vµ Quan ®iÓm phøc hîp,Quan ®iÓm m¸c xÝt hoÆc/vµ Quan ®iÓm phi m¸c xÝt, Quan ®iÓm thùc chønghoÆc/vµ Quan ®iÓm ph¶n thùc chøng, Quan ®iÓm hiÖn ®¹i hoÆc/vµ Quan ®iÓm hËuhiÖn ®¹i; chØ ra t×nh tr¹ng song ®Ò gi÷a c¸c quan ®iÓm vÒ Nghiªn cøu c¬ b¶n. Hait×nh tr¹ng nµy cã thÓ ®−îc thÊu hiÓu vµ hãa gi¶i dùa trªn c¬ së mét sè khung lýthuyÕt nÒn t¶ng cña triÕt häc vµ khoa häc ®−¬ng ®¹i nh− khung mÉu t− duy phøchîp cña Edgar Morin vµ khung lý thuyÕt khinh - träng cña T« Duy Hîp vµ céng sù.Tõ khãa: Nghiªn cøu c¬ b¶n (Nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn tóy, Nghiªn cøu c¬ b¶n®Þnh h−íng), Nghiªn cøu øng dông, Nghiªn cøu triÓn khai1. §Þnh nghÜa kh¸i niÖm Nghiªn cøu c¬ b¶nNéi hµm s¬ bé cña kh¸i niÖmNghiªn cøu c¬ b¶n(*)Theo §¹i Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt:“Nghiªn cøu” cã nghÜa lµ “xem xÐt, lµmcho viÖc n¾m vÊn ®Ò dÔ nhËn thøc, t×mc¸ch gi¶i quyÕt”; cßn “c¬ b¶n” cã nghÜalµ “cã t¸c dông lµm nÒn, lµm gèc tronghÖ thèng nµo ®ã” (§¹i Tõ ®iÓn tiÕngViÖt, 1998, tr.464, 1197). Nghiªn cøu(Study, Research, Investigation, Inquiry)lµ mét d¹ng ho¹t ®éng cña con ng−êi,nh−ng kh«ng ph¶i mäi ho¹t ®éng ®Òu lµnghiªn cøu. D¹y vµ häc kh«ng ph¶i lµnghiªn cøu(*). NhËn thøc th«ng th−ênghµng ngµy kh«ng ph¶i lµ nghiªn cøu.Lao ®éng ch©n tay, gi¶n ®¬n kh«ng ph¶ilµ nghiªn cøu. Ho¹t ®éng t¸i t¹o kh«ngph¶i lµ nghiªn cøu. Giao tiÕp hµngngµy, vui ch¬i gi¶i trÝ kh«ng ph¶i lµnghiªn cøu. NghØ ng¬i th× cµng kh«ngph¶i lµ nghiªn cøu. Bëi v×, nghiªn cøu lµmét d¹ng ho¹t ®éng ®Æc biÖt, mét n¨nglùc nhËn thøc, t− duy vµ hµnh ®éngchuyªn t©m, chuyªn cÇn, chuyªn m«nnh»m t¹o ra s¶n phÈm míi so víi nh÷ngkhu«n mÉu s½n cã cña nhËn thøc, t− duyvµ hµnh ®éng th«ng th−êng hµng ngµy.Nghiªn cøu trong triÕt häc vµ khoa häccô thÓ lµ d¹ng ho¹t ®éng s¸ng t¹o, hoÆcC¸i gäi lµ “Nghiªn cøu tµi liÖu” trong qu¸ tr×nhhäc tËp kh«ng ph¶i lµ nghiªn cøu theo ®óngnghÜa cña nã; ®ã ch¼ng qua chØ lµ nhËn thøc l¹ithµnh qu¶ cña nghiªn cøu ®Ých thùc.(*)(*)GS.TS., Gi¸m ®èc Trung t©m Khoa häc T− duy,Liªn hiÖp c¸c Héi Khoa häc vµ Kü thuËt ViÖt Nam;Email: toduyhop42@yahoo.comTh«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.20164lµ ph¸t hiÖn hoÆc lµ tæng kÕt ®Ó cã trithøc míi, ph−¬ng ph¸p míi, c«ng nghÖmíi. Theo quan niÖm phæ biÕn hiÖn nay,mét c¸ch s¬ bé ng−êi ta cã thÓ x¸c ®Þnhr»ng Nghiªn cøu c¬ b¶n (FundamentalResearch) kh«ng ph¶i lµ Nghiªn cøu øngdông (Applied Research), cµng kh«ngph¶i lµ Nghiªn cøu triÓn khai(Development Research). Ng−êi ta ®· t¹ora ®−êng ph©n ranh s¬ bé gi÷a Nghiªncøu c¬ b¶n vµ Nghiªn cøu kh«ng c¬ b¶n(bao gåm Nghiªn cøu øng dông vµNghiªn cøu triÓn khai). Nh×n vµo c¬ cÊu®éi ngò nh÷ng nhµ nghiªn cøu cã thÓnhËn thÊy t×nh tr¹ng n¨ng lùc nghiªncøu c¬ b¶n chØ cã ë mét sè rÊt Ýt ng−êi,®ã lµ n¨ng lùc quý hiÕm(*). Nghiªn cøuøng dông th× nhiÒu ng−êi cã thÓ thamgia ë c¸c cÊp ®é vµ c«ng ®o¹n kh¸cnhau, ®©y lµ n¨ng lùc ®¹i trµ. Nghiªncøu triÓn khai cµng ®Ó ngá kh¶ n¨ngcho nhiÒu ng−êi tham gia cïng mét lóchoÆc vµo c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau, lµn¨ng lùc phæ th«ng.Néi hµm c¬ b¶n cña kh¸i niÖmNghiªn cøu c¬ b¶nTa h·y xem xÐt ®Þnh nghÜa vÒNghiªn cøu c¬ b¶n trong Tõ ®iÓn B¸chkhoa ViÖt Nam: “Nghiªn cøu c¬ b¶n…nh÷ng ho¹t ®éng khoa häc nh»m ph¸thiÖn c¸c thuéc tÝnh, c¸c mèi quan hÖ,c¸c quy luËt kh¸ch quan cña sù vËt hayhiÖn t−îng. KÕt qu¶ cña nã biÓu hiÖn ëviÖc t×m ra c¸c thuéc tÝnh, c¸c hiÖnt−îng míi, c¸c mèi quan hÖ, c¸c quyTrong triÕt häc ph−¬ng T©y, ®ã lµ Aristotle,Plato, Democrit, Heraclit, Socrat, F. Bacon, R.Descartes, G. Berkeley, I. Kant, G.W.F. Hegel, K.Marx, A. Comte,… Trong khoa häc ph−¬ng T©y,®ã lµ Euclid, N.I. Lobachevsky, Pythagoras, G.Cantor, G.W. Leibniz, Galileo Galilei, I. Newton,A. Einstein, N. Bohr, W. Heisebgerg, D. I.Mendeleyev, C. R. Darwin, A. Comte, K. Marx,M. Weber,…(*)luËt míi cña hiÖn thùc kh¸ch quan, x©ydùng nªn c¸c suy luËn logic, kh¸i niÖm,quan niÖm, gi¶ thuyÕt, lý thuyÕt míinh»m ph¶n ¸nh ngµy cµng s©u s¾c h¬nc¸c thuéc tÝnh kh¸ch quan vèn cã cña sùvËt vµ hiÖn t−îng” (Tõ ®iÓn B¸ch khoaViÖt Nam, TËp 3, 2003, tr.116). Trong®Þnh nghÜa nµy ta thÊy cã sù ®ång nhÊt“Nghiªn cøu nãi chung” víi “Nghiªn cøukhoa häc”, kh«ng ph©n biÖt râ Nghiªncøu c¬ b¶n víi Nghiªn cøu kh«ng c¬b¶n. Tuy cã ghi nhËn ®Æc tr−ng quanträng cña Nghiªn cøu c¬ b¶n lµ “… x©ydùng nªn c¸c suy luËn logic, kh¸i niÖm,quan niÖm, gi¶ thuyÕt, lý thuyÕt míinh»m ph¶n ¸nh s©u s¾c h¬n c¸c thuéctÝnh kh¸ch quan vèn cã cña sù vËt vµhiÖn t−îng”, nh−ng kh«ng ph©n biÖt râ“c¸i míi c¬ b¶n” vµ “c¸i míi kh«ng c¬b¶n”. Ngoµi ra, ®Þnh nghÜa nµy vÉnch−a lµm râ ®−îc nh÷ng ®Æc tr−ng c¬b¶n cña Nghiªn cøu c¬ b¶n trong triÕthäc vµ khoa häc cô ...