KHÍ NÓNG GIẾT NGƯỜI

Vài tuần trước, chúng ta chịu một đợt nóng khó chịu, nhiệt độ có vùng lên đến trên trăm. Cũng may, tuần này đỡ nhiều. Nhưng bên Nhật, nhiều người đang chết và bị thương vì nóng. Ở Mỹ ta, năm nào cũng có ít nhất 240 người mất mạng vì nóng hè. Các vị cao niên, người yếu vì bệnh lâu ngày, người nghèo, lẻ loi cô độc, thiếu máy lạnh trong nhà, và tất nhiên, những vị vô gia cư, dễ bị nguy hiểm vì nóng. Người thích vận động ngoài trời cũng vậy. Quần áo nhiều...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
KHÍ NÓNG GIẾT NGƯỜI KHÍ NÓNG GIẾT NGƯỜI Bác sĩ Nguyễn Văn Đức, Chuyên Khoa Nội Thương Vài tuần trước, chúng ta chịu một đợt nóng khó chịu, nhiệt độ có vùnglên đến trên trăm. Cũng may, tuần này đỡ nhiều. Nhưng bên Nhật, nhiềungười đang chết và bị thương vì nóng. Ở Mỹ ta, năm nào cũng có ít nhất 240người mất mạng vì nóng hè. Các vị cao niên, người yếu vì bệnh lâu ngày, người nghèo, lẻ loi côđộc, thiếu máy lạnh trong nhà, và tất nhiên, những vị vô gia cư, dễ bị nguyhiểm vì nóng. Người thích vận động ngoài trời cũng vậy. Quần áo nhiều lớp,nặng nề, màu đậm, khiến mồ hôi khó bốc hơi, càng tăng thêm nguy cơ.Người dùng thuốc có ảnh hưởng trên sự điều hòa thân nhiệt, cũng nên cẩnthận trong những ngày nóng này. Khi thân nhiệt (nhiệt độ cơ thể) ta lên cao hơn 104 độ F (40 độ C) lâuquá, các tế bào trong cơ thể sẽ tổn thương, đưa đến sự suy sụp của nhiều cơquan. Các tế bào... cháy đầu tiên là các tế bào bắp thịt. Khi bắp thịt tổnthương, chúng sưng lên và gây đau. Rủi chúng tổn thương nặng quá, bể vỡra, nhiều chất hóa học trong các tế bào bắp thịt thoát ra ngoài. Các chất nàyđộc cho một số cơ quan, nhất là thận. Thận bị chúng bám vào nhiều sẽ hỏng.Tim cấu tạo bởi toàn những bắp thịt; những bắp thịt tim rướm máu(myocardial hemorrhage) vì khí nóng, tim sẽ suy, không đủ sức bơm máuđến nuôi các cơ quan. Các cơ quan khác như phổi, gan, ruột đều bị sức nóngtrên 104 độ F nướng đốt, hư hoại theo những cách khác nhau. Sau c ùng, óccũng không thoát: óc sưng lên, chảy máu, có những vùng chết (infarction);hậu quả, người bệnh đâm nhức đầu, mất sáng suốt, bứt rứt, làm kinh rồi đivào hôn mê. Nhiều cơ quan hư hoại đến thế, tất tính mạng người bệnh lâm nguy, tửvong có thể đến 10%. Chữa trị cấp tốc và hữu hiệu, người bệnh sẽ hồi phụchoàn toàn. Nếu sự chữa trị chậm trễ hoặc không đúng các h, người bệnh tuyđược cứu sống, nhưng có thể thay đổi tâm tính (subtle personality changes),đi đứng không vững (ataxia), nói năng hết lưu loát như trước (dysarthria) doóc còn chút tổn thương. Chúng ta đã biết qua cơ chế làm thế nào khí nóng có thể giết người.Bây giờ, ta hãy xem những vấn đề gây do nóng, c ùng cách đối phó trongtừng trường hợp. Nguy hiểm nhất là heat exhaustion (kiệt sức do nóng) và heatstroke(tai biến do sức nóng), cần được nhận biết và chữa trị tức khắc. Còn phùchân vì nóng (heat edema), ngất xỉu (heat syncope), vọp bẻ bắp thịt do nóng(heat cramps) không đến nỗi nguy hiểm, thường thuyên giảm nhanh chóngkhi ta nghỉ ngơi và uống thêm các thức uống, dùng thêm muối. Kiệt sức do nóng Kiệt sức do nóng (heat exhaustion) xảy ra nhiều hơn tai biến do nóng(heatstroke), triệu chứng nhẹ hơn. Song nếu không nhận ra và chữa trị, kiệtsức do nóng sẽ trở nặng hơn, thành tai biến do nóng. Người bệnh yếu mệt, uể oải, nhức đầu, ăn không ngon, buồn nôn, óimửa, tim đập nhanh, áp suất máu xuống thấp (hypotension). Tuy vậy, ngườibệnh vẫn sáng suốt, chưa mê sảng hay làm kinh. Đo nhiệt độ cơ thể, thấynhiệt độ trong khoảng 98.6 độ F (37 độ C) đến 104 độ F (40 độ C). Những trường hợp kiệt sức do nóng nhẹ thuyên giảm nhanh chóngtrong vòng 20-30 phút, khi người bệnh nghỉ ngơi chỗ mát, uống thêm cácthức uống. Những trường hợp nặng cần được chữa trị tại bệnh viện với nướctruyền tĩnh mạch (để bù lại lượng nước trong cơ thể đã mất qua mồ hôi) vàcác phương pháp làm mát đặc biệt. Tai biến do nóng Tai biến do nóng (heatstroke) là một hình thái nặng hơn của kiệt sứcdo nóng. Tai biến do nóng tấn công nhiều người: - Tai biến do nóng loại cổ điển (classic heatstroke) tấn công người lớntuổi, người mang bệnh kinh niên khiến cơ thể yếu sẵn (bệnh tim, bệnh phổi,...). Người bạc nhược vì rượu, vì xì-ke ma túy cũng dễ bị tai biến do nóngloại cổ điển. Triệu chứng của các vị này thường tiến triển chậm qua vàingày, và thân nhiệt có thể không lên cao nhiều. - Tai biến do nóng loại vì vận động (exertional heat stroke) tấn côngnhững lực sĩ trẻ, tân binh trong các trại huấn luyện, vận động quá mức dướitrời nắng, người chưa quen làm việc tại những nơi nóng, ẩm. Thợ mỏ ở các hầm sâu dưới đất, những người đi hành hương Meccatừng bị tai biến do nóng. Thỉnh thoảng ngay cả người đã quen làm việc tạinhững nơi nóng, ẩm cũng không thoát. Triệu chứng tai biến do nóng loại vì vận động thường xảy ra nhanhchóng trong vòng vài giờ, và thân nhiệt người bệnh lên cao. Nhiệt độ bình thường của cơ thể là 98.6 độ F. Khi có khí nóng baovây, tấn công, xâm nhập, nhiệt độ cơ thể sẽ tăng dần theo nhiệt độ bên ngoài.Cơ thể ta tự bảo vệ bằng cách toát mồ hôi hầu thải bớt khí nóng trong ngườira ngoài, cố gắng duy trì thân nhiệt ở mức 98.6 độ F. Da các vị lớn tuổikhông có khả năng xuất mồ hôi khỏe như người trẻ, nên không thải bớt đượcnhiệt. Còn những người trẻ bị tai biến do nóng khi đang làm việc hay vậnđộng ngoài trời nóng do cơ thể họ tuy toát mồ hôi bình thường, nhưng vẫnkhông đủ để thải khí nóng trong người (một phần do nắng, một phần dochính sự vận động) ra ngoài, nên thân nhiệt họ tiếp tục cao hơn 104 độ F. Một số thuốc dùng khiến cơ thể ta dễ bị heatstroke, vì làm cản trở cơchế toát mồ hôi: các thuốc anticholinergics (như thuốc trị chảy mũi, thuốcchống ói, ...), vài loại thuốc chữa cao áp huyết (như diuretics, beta-blockers),thuốc chữa bệnh tâm thần (psychotic drugs). (Các vị cao niên hay phải dùngnhiều thuốc, mỗi lần đến khám, xin nhớ mang thuốc theo để bác sĩ xem vàdễ định bệnh.) Người bị heatstroke thình lình thấy các bắp thịt mình co thắt, sưnglên và đau. Sau đó người bệnh bứt rứt, đi đứng loạng choạng, lẫn lộn, làmkinh, hôn mê. Triệu chứng thường rất đột ngột trong những trường hợpheatstroke do vận động ngoài trời nóng. Có người yếu mệt, uể oải, nhức đầu,ăn không ngon, buồn nôn, ói mửa, tim đập nhanh, khó thở ít phút, ít gi ...