Kinh nghiệm từ sách lược phòng, chống tham nhũng của Trung Quốc

Bài viết trình bày những kinh nghiệm của Trung Quốc có giá trị tham khảo hữu ích đối với Việt Nam, bởi Việt Nam cũng đang có những chiến lược và sách lược phòng, chống tham nhũng tương tự với Trung Quốc, song cần phòng ngừa những rủi ro mà Trung Quốc đã từng gặp phải, bằng cách chú ý xây dựng cơ chế để kiểm soát quyền lực của chính các cơ quan phòng, chống tham nhũng.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kinh nghiệm từ sách lược phòng, chống tham nhũng của Trung Quốc THÔNG TIN CHUYÊN ĐỀ SỐ 1/2021 KINH NGHIỆM TỪ SÁCH LƯỢC PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG CỦA TRUNG QUỐC  TS CẦM THỊ LAI Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Tóm tắt: Hiện nay, cuộc chiến chống tham nhũng của Trung Quốc được tiến hành dựa trên bốn sách lược chính, đó là: làm cho “không dám tham nhũng”, làm cho “không thể tham nhũng”, làm cho “không muốn tham nhũng” và làm cho “không cần tham nhũng”. Bên cạnh đó, Trung Quốc còn phát huy vai trò cốt yếu của các cơ quan Đảng, trong đó nòng cốt là Ủy ban Kiểm tra kỷ luật Trung ương trong cuộc chiến chống tham nhũng. Những kinh nghiệm của Trung Quốc có giá trị tham khảo hữu ích đối với Việt Nam, bởi Việt Nam cũng đang có những chiến lược và sách lược phòng, chống tham nhũng tương tự với Trung Quốc, song cần phòng ngừa những rủi ro mà Trung Quốc đã từng gặp phải, bằng cách chú ý xây dựng cơ chế để kiểm soát quyền lực của chính các cơ quan phòng, chống tham nhũng. Từ khóa: phòng, chống tham nhũng của Trung Quốc; kiểm soát quyền lực. 1. Bốn sách lược phòng, chống tham nhũng của Trung Quốc Thứ nhất, làm cho “không dám tham nhũng” Đây là sách lược thiên về tâm lý, thể hiện ở việc răn đe làm triệt tiêu ý chí và động cơ hành động thu lợi bất chính, khiến cho mọi cá nhân không dám và không có cơ hội tham nhũng. Để răn đe, Trung Quốc tập trung vào 4 phương diện: (1) Xây dựng, củng cố ý chí chính trị vững vàng: Phòng, chống tham nhũng (PCTN) là cuộc chiến rất khó khăn, phức tạp, cần phải có quyết tâm rất cao. Nó 122 THÔNG TIN CHUYÊN ĐỀ SỐ 1/2021 được xem như là “cái tên bắn ra khỏi cánh cung”, phải làm cho bay đi đến đích vì không thể lấy lại. Để có ý chí vững vàng, trước hết, ban lãnh đạo phải trong sạch, vì nếu bản thân cũng tham nhũng thì không thể đấu tranh quyết liệt để xoá bỏ tình trạng tham nhũng. (2) Trừng trị tham nhũng một cách nghiêm khắc, triệt để: Điều này là bởi lợi ích có được từ tham nhũng có hấp lực rất lớn, nếu không bị trừng phạt nghiêm khắc và triệt để thì không thể triệt tiêu được hấp lực đó. Theo phương châm này, trong mấy năm gần đây, Trung Quốc đã không chỉ “diệt ruồi” mà còn “đả hổ” - tức là trừng trị tham nhũng trong bộ máy lãnh đạo các cấp, kể cả ở cấp cao nhất là uỷ viên Bộ chính trị. Sau Đại hội XVIII Đảng Cộng sản Trung Quốc, Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình phát động chiến dịch chống tham nhũng với quy mô và mức độ quyết liệt chưa từng có kể từ khi nước này thực hiện chính sách mở cửa. Kết quả là hàng loạt “hổ lớn tham nhũng” đã bị bắt, truy tố và bỏ tù, bao gồm cả Chu Vĩnh Khang, cựu Ủy viên Thường vụ Bộ Chính trị - một trong “tứ trụ quyền lực” của nước này. Cũng theo phương châm này, Trung Quốc vẫn duy trì hình phạt tử hình với tội tham nhũng, dù gặp nhiều phản đối và khó khăn trong việc hợp tác tư pháp với một số quốc gia(1). Thêm vào đó, Trung Quốc xử lý cả hành vi đưa và nhận hối lộ (trước đây pháp luật chỉ quy định trừng phạt những người nhận hối lộ mà không trừng phạt người đưa hối lộ). Kể từ sau Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ 18 (năm 2012), nước này đã sửa luật hình sự trong đó quy định những đối tượng có hành vi đưa hối lộ, nếu bị phát hiện đều sẽ bị trừng phạt. Doanh nghiệp nào đưa hối lộ để có được dự án đầu tư công thì người đứng đầu sẽ bị truy tố, hợp đồng đã ký bị coi là vô giá trị và doanh nghiệp còn bị phạt tiền. (3) Tăng cường hợp tác quốc tế trong PCTN: Điều này là bởi trong bối cảnh toàn cầu hoá, việc đi ra nước ngoài rất dễ dàng, rất nhiều quan chức tham nhũng của Trung Quốc chạy ra nước ngoài(2), nên nếu không hợp tác quốc tế sẽ không thể phòng, chống hiệu quả. Sự hợp tác quốc tế được thực hiện trên nhiều nội dung, song Trung Quốc đặc biệt chú trọng đến hợp tác tư pháp, cụ thể là việc ký kết các 123 THÔNG TIN CHUYÊN ĐỀ SỐ 1/2021 hiệp định tương trợ tư pháp và dẫn độ tội phạm tham nhũng. Điều này để khắc phục tình trạng trì trệ trước đây khi mà thiếu thỏa thuận hợp tác về vấn đề dẫn độ tội phạm kinh tế khiến cho chiến dịch truy lùng quan tham ẩn náu ở nước ngoài của Trung Quốc vẫn gặp rất nhiều khó khăn(3). Nhờ việc ký kết thêm các hiệp định tương trợ tư pháp và dẫn độ tội phạm tham nhũng, hiệu quả của việc truy bắt tội phạm tham nhũng trốn ra nước ngoài của Trung Quốc trong mấy năm vừa qua tăng lên rõ rệt. Trước đây có nhiều vụ án ở Trung Quốc mà quan chức chạy ra nước ngoài thường phải mất 10 năm mới bắt được vì gặp khó khăn trong vấn đề dẫn độ, song gần đây với chiến dịch “Lưới trời”, chỉ riêng trong năm 2016, nhà chức trách Trung Quốc đã bắt giữ và đưa về nước 1.032 nghi phạm tham nhũng lẩn trốn tại hơn 70 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, trong đó có 134 cựu quan chức thuộc các cơ quan nhà nước, 19 người trong số này nằm trong danh sách truy nã khẩn cấp, thu hồi về 2,4 tỷ nhân dân tệ (khoảng 346 triệu đô la Mỹ)(4). Đặc biệt, Trung Quốc đã dẫn độ được Lệnh Hoàn Thành, một doanh nhân tham nhũng đang ẩn náu tại Mỹ, là anh trai của Lệnh Kế Hoạch, nguyên Chánh văn phòng Trung ương Đảng, trợ lý của nguyên Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào. Bản thân Lệnh Kế Hoạch cũng là một trong những quan chức cấp cao nhất của nước này sa lưới chiến dịch chống tham nhũng của ông Tập Cận Bình. Theo một số cơ quan truyền thông nước ngoài, Lệnh Hoàn Thành có liên quan đến ít nhất 3 vụ án tham nhũng và rửa tiền với số tiền lên tới 1 tỷ USD(5). (4) Xây dựng một hệ thống giám sát tham nhũng chặt chẽ: Giám sát là nền tảng để phát hiện, từ đó ngăn ngừa và xử lý tham nhũng. Trung Quốc nhận thức rõ điều đó nên tìm cách tăng cường hoạt động này bằng cách thông qua “Luật Giám sát quốc gia” vào ngày 13/3/2018(6). Luật này có 9 chương, 67 điều và Phụ lục, quy định về nguyên tắc chung, cơ quan giám sát, phạm vi ...