Kinh tế hộ gia đình và các quan hệ xã hội ở nông thôn đồng bằng sông Hồng - Nguyễn Đức Truyến

Bài viết "Kinh tế hộ gia đình và các quan hệ xã hội ở nông thôn đồng bằng sông Hồng" giới thiệu đến các bạn các lý thuyết và giả thuyết nguyên cứu về kinh tế hộ gia đình và các quan hệ xã hội ở nông thôn đồng bằng sông Hồng, tổ chức kinh tế hộ và cấu trúc của các mối quan hệ xã hội truyền thống, thực trạng kinh tế hộ gia đình và quan hệ xã hội trong nông thôn đồng bằng sông Hồng,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kinh tế hộ gia đình và các quan hệ xã hội ở nông thôn đồng bằng sông Hồng - Nguyễn Đức Truyến X· héi häc thùc nghiÖm X· héi häc sè 2 (74), 2001 23 Kinh tÕ hé gia ®×nh vµ c¸c quan hÖ x· héi ë n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång NguyÔn §øc TruyÕn I. §Æt vÊn ®Ò: C«ng cuéc ®æi míi n«ng th«n tõ sau kho¸n 10, kh«ng chØ cã nh÷ng t¸c ®éng kinh tÕ mµ cßn cã c¶ nh÷ng t¸c ®éng x· héi cã tÝnh toµn diÖn trong toµn bé ®êi sèng n«ng th«n. Nh÷ng biÕn ®æi kinh tÕ ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh vµ c«ng nhËn vÒ c¨n b¶n lµ tÝch cùc, v× nã ®· thay ®æi c¨n b¶n kinh tÕ ®Êt n−íc vµ kinh tÕ n«ng th«n. §¹i ®a sè n«ng d©n ®· cã møc sèng trung b×nh trë lªn, cã mét sè ®· trë nªn giµu cã vµ mét sè Ýt cßn nghÌo, n¹n ®ãi hay thiÕu ¨n vÒ c¨n b¶n ®· ®−îc kh¾c phôc. Nh÷ng biÕn ®æi x· héi tÝch cùc vÒ c¨n b¶n ®· ®−îc thõa nhËn nh− n©ng cao møc sèng, møc h−ëng thô v¨n hãa, sinh ho¹t céng ®ång, ngoµi ra cßn chó ý h¬n ®Õn b¶n s¾c v¨n hãa truyÒn thèng. Bªn c¹nh ®ã, cßn nhiÒu biÕn ®æi x· héi vÉn ch−a cã sù thèng nhÊt trong nhËn ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ nh− c¸c sinh ho¹t gia ®×nh, dßng hä vµ th«n xãm. C¸c tËp qu¸n tr−íc ®©y nh− tôc ¨n uèng giç tÕt ngµy cµng tèn kÐm vµ ph« tr−¬ng, chñ nghÜa c¸ nh©n gia ®×nh, lµng hä cã khi dÉn tíi kh«ng khÝ côc bé, bÌ ph¸i, g©y nhiÒu phøc t¹p trong n«ng th«n vÉn tån t¹i. Tr−íc nh÷ng c¸ch nh×n m©u thuÉn kÓ trªn, c¸c nghiªn cøu x· héi häc n«ng th«n hay v¨n hãa kh«ng thÓ chØ dõng l¹i ë nh÷ng nghiªn cøu hiÖn t−îng riªng rÏ hay côc bé cña x· héi n«ng th«n mµ ph¶i gãp phÇn nhËn thøc thùc tr¹ng võa thèng nhÊt võa m©u thuÉn nµy trong tÝnh tæng thÓ cña nã. X· héi häc ph¶i gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc ®æi míi qu¶n lý kinh tÕ, ®æi míi qu¶n lý x· héi theo nghÜa toµn diÖn cña kh¸i niÖm qu¶n lý sù ph¸t triÓn hiÖn nay. ý t−ëng c¨n b¶n cña c«ng tr×nh nµy xuÊt ph¸t tõ nh÷ng gi¶ thuyÕt lín cña Marx vµ Weber vÒ mèi liªn hÖ l« gÝch gi÷a c¸i kinh tÕ vµ c¸i x· héi. Mét c¸ch cô thÓ h¬n, Marx ®· chØ ra r»ng trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, trong ®ã cã h×nh th¸i céng ®ång gia ®×nh, tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é tæ chøc x· héi ®−îc gi¶i thÝch vÒ c¨n b¶n ë tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é tæ chøc kinh tÕ cña nã. V× thÕ, nguån gèc cña gia ®×nh, cña chÕ ®é t− h÷u vµ cña nhµ n−íc còng ®Òu b¾t ®Çu tõ tÝnh tÊt yÕu cña tæ chøc s¶n xuÊt vËt chÊt cña sù tån t¹i. XuÊt ph¸t ®iÓm c¨n b¶n cã tÝnh duy vËt ë ®©y chÝnh lµ c¸c quan hÖ kinh tÕ, cho dï trong nhËn thøc x· héi häc hiÖn nay, quyÕt ®Þnh luËn Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 24 Kinh tÕ hé gia ®×nh vµ c¸c quan hÖ x· héi ë n«ng th«n... kinh tÕ kh«ng cßn lµ sù gi¶i thÝch khoa häc duy nhÊt vÒ hiÖn thùc x· héi. II. C¸c lý thuyÕt vµ gi¶ thuyÕt nghiªn cøu A. C¸c lý thuyÕt 1. Marx vµ lý thuyÕt vÒ céng ®ång hé gia ®×nh: Trong c¸ch tiÕp cËn nµy, néi dung cña kh¸i niÖm céng ®ång hé gia ®×nh cã thÓ ®−îc tãm t¾t nh− sau: céng ®ång hé gia ®×nh ®−îc h×nh thµnh tõ c¸c c¸ nh©n a) thùc hµnh mét kiÓu n«ng nghiÖp tù cung tù cÊp; b) s¶n xuÊt vµ tiªu dïng chung trªn cïng mét m¶nh ®Êt chung mµ quyÒn chiÕm h÷u ®Êt ®ai tïy thuéc vµo t− c¸ch thµnh viªn trong céng ®ång ®ã; c) g¾n bã víi nhau bëi c¸c quan hÖ phô thuéc c¸ nh©n cã tÝnh bÊt b×nh ®¼ng. Trong céng ®ång nµy, chØ cã “gi¸ trÞ sö dông” lµ ®−îc ph¸t triÓn. Sau ®ã, Marx ®· bæ xung thªm cho mÖnh ®Ò “tù cung tù cÊp” vèn chØ ®óng trong nh÷ng g× cã liªn quan ®Õn s¶n xuÊt. Cßn trong lÜnh vùc t¸i s¶n xuÊt cña b¶n th©n céng ®ång, tr¸i l¹i, l¹i phô thuéc vµo sù héi nhËp cña nã trong mét tæng thÓ c¸c céng ®ång t−¬ng tù. Vµ trong bé T− b¶n, Marx ®· coi vÊn ®Ò “t¸i s¶n xuÊt“ trong c¸c céng ®ång nh− lµ “môc tiªu cuèi cïng” cña chóng.1 §ã kh«ng chØ lµ sù t¸i s¶n xuÊt vÒ mÆt thÓ chÊt cña c¸c c¸ nh©n, mµ c¶ vÒ mÆt x· héi. 2. K. Polanyi vµ lý thuyÕt vÒ sù lång ghÐp hay sù tÝch hîp cña c¸c quan hÖ kinh tÕ trong c¸i tæng thÓ h÷u c¬ cña ®êi sèng x· héi: Ph¸t triÓn ý t−ëng nµy cña Marx, K. Polanyi (1957-1968) khi chó ý tíi nh÷ng kh¸c biÖt trong trao ®æi kinh tÕ gi÷a c¸c x· héi cæ ®¹i vµ x· héi hiÖn ®¹i, ®· ph¸t hiÖn ra ®Æc tr−ng cña kinh tÕ tiÒn t− b¶n lµ: “NÒn kinh tÕ lu«n tu©n theo mét dù ¸n chÝnh trÞ thèng nhÊt mµ kh«ng theo nh÷ng quyÕt ®Þnh cã tÝnh c¸ nh©n vµ kh¸c biÖt cña nh÷ng nhµ kinh doanh”.2 Trong tr−êng hîp c¸c x· héi tæ chøc theo ®Þa vÞ, sù trao ®æi cña c¶i lu«n phôc tïng c¸c cÊu tróc trËt tù vµ nh÷ng biÕn ®æi cña chóng. C¸c cÊu tróc nµy h×nh thµnh nªn nh÷ng kªnh truyÒn t¶i mµ qua ®ã cña c¶i ph¶i ®−îc l−u th«ng, nh−ng sù l−u th«ng Êy kh«ng nh÷ng kh«ng ®−îc lµm ®¶o lén c¸c quan hÖ ®· ®−îc x¸c lËp mµ cßn ph¶i t¨ng c−êng søc m¹nh cho chóng. Tæ chøc kinh tÕ, trong tr−êng hîp ®ã còng cã nghÜa lµ ®ång nhÊt víi tæ chøc x· héi, chÝnh trÞ, vµ v¨n hãa. Tæ chøc kinh tÕ lóc ®ã ®−îc thÓ hiÖn võa nh− lµ ®ßi hái, võa nh− lµ ®iÒu kiÖn cña tæ chøc x· héi. Nh÷ng ®ßi hái, ®iÒu kiÖn nµy ®· rµng buéc hµnh vi øng xö cña c¸c c¸ nh©n. ...