Kinh tế và văn hóa vật chất truyền thống của người Việt trên vùng đất An Khê (Gia Lai)

An Khê là vùng đất phía đông của tỉnh Gia Lai, là cửa ngõ, nấc thang quan trọng nối đồng bằng Bình Định với các cao nguyên phía tây của Tổ quốc. Trên vùng đất này, từ thế kỷ XVII đã có những người Việt đầu tiên lên sinh sống.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kinh tế và văn hóa vật chất truyền thống của người Việt trên vùng đất An Khê (Gia Lai)Miền Trung - Tây Nguyên KINH TẾ VÀ VĂN HÓA VẬT CHẤT TRUYỀN THỐNG CỦA NGƯỜI VIỆT TRÊN VÙNG ĐẤT AN KHÊ (GIA LAI) ? Nguyễn Thị Kim Vân * A n Khê là vùng đất phía đông của tỉnh Gia Lai, là cửa ngõ, nấc thang quan trọng nối đồng bằng Bình Định với các cao nguyên phía tâycủa Tổ quốc. Trên vùng đất này, từ thế kỷ XVII đã cónhững người Việt đầu tiên lên sinh sống. Bộ phận dâncư này cũng được xác định là những lưu dân Việt lậpnghiệp sớm nhất trên vùng đất Bắc Tây Nguyên. Hơnba thế kỷ qua, việc kế thừa, bảo lưu những nét vănhóa từ quê cũ cộng với sự giao thoa và tiếp biến vớicư dân Bahnar tại chỗ đã làm cho bộ phận người Việtở An Khê định hình những nét văn hóa truyền thốngđộc đáo riêng trên vùng mà những người đồng tộccủa họ vẫn coi là miền lắm “sơn lam chướng khí”. Trong làng các ngôi nhà thường nằm không xa để Cũng như trên những vùng đất mới khai phá ở bà con có thể tương trợ nhau, nhất là để hỗ trợ cùngphía nam, làng xóm của người Việt ở An Khê ban đầu chống kẻ thù và thú dữ. Đến thập niên 30 của thế kỷthường rất nhỏ. Những nơi được xác định là xóm ấp XX, nhà cửa và cách thức làm nhà của người Việt ởđầu tiên ở An Khê như Tây Sơn Nhì (nay là vùng Cửu vùng Bắc Tây Nguyên nói chung vẫn được NguyễnAn), Tây Sơn Nhất (sau này là An Lũy, nay là phường Kinh Chi, Nguyễn Đổng Chi mô tả: “Nhà cửa thườngTây Sơn) ban đầu mỗi xóm cũng chỉ khoảng trên dưới được làm bằng gỗ, mái nhà lợp ngói. Tường trét đất10 nóc nhà. Tên của các xóm thường được gọi theo theo lối Nhật Bản bằng cách: rơm trộn với đất sét đâmtên một loại cây cổ thụ trong vùng hoặc đặc điểm của cho nhuyễn, đem trét vào vách đã có cột song gỗ, rồi đểvùng. Ví dụ, ở thôn An Điền (xã Cửu An), những cư như vậy cho thật khô. Chừng bảy ngày sau lấy một thứdân đầu tiên sống thành các xóm: xóm Cây Me, xóm đất sét trắng, trộn với cát - một phần đất, ba phần cátGò Cây Bền1… sau này, do những người mới đến xin - trét mặt ngoài làm áo; sau hòa đất trắng khuấy chonhập cư, cùng sự phát triển của các thế hệ con cháu lỏng mà quét như ở dưới ta quét vôi”.3đã làm cho các làng xã trên vùng đất An Khê trở nên Nhà ở truyền thống của vùng An Khê thường làđông đúc. Tuy nhiên, đến năm 1945, cả làng An Điền nhà trệt, mái tranh, vách thưng tre nứa hoặc trát (trét)(xã Cửu An) cũng chỉ có khoảng 100 nóc nhà, toàn đất. Các hộ gia đình thường làm nhà theo kiểu chữvùng Cửu An rộng lớn cũng chưa đến 200 nóc nhà.2 đinh (T) hoặc chữ L (giống cấu trúc nhà của người Để đảm bảo an ninh, các làng thường lập những Kinh ở Bình Định, Quảng Ngãi). Bố cục nhà thôngtrạm canh ở vị trí đầu làng. Ở An Điền, trạm canh được thường gồm có nhà chính và nhà ngang. Trong đó,lập trên một gò đất ở phía đông, ngoài làng. Khu vực nhà chính có 3 gian 2 chái hoặc 5 gian 2 chái. Kiểu nhànày sau được định danh là Trạm Gò. này được người dân địa phương gọi là nhà mái chái.* TS., Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai. Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi Ñaø Naüng 17Miền Trung - Tây Nguyên Nhà mái chái ở An Khê xưa thường không cao.Độ cao từ mặt đất đến nóc chỉ khoảng 3 m, vách caokhoảng 2 m. Khung nhà bằng gỗ, được làm theo kiểunhà rường phổ biến ở miền Trung, vì 4 cột (nhìn mặtcắt) có giá chiêng, đặt trên xà lỏng. Đường kính thôngthường của các cột cái không lớn lắm, chỉ khoảng từ20 - 30 cm. Mỗi gian rộng khoảng 2,5 m, vì vậy màtoàn bộ diện tích của ngôi nhà chính chỉ khoảng trêndưới 30 m2. Những ngôi nhà đẹp là nhà được làm theo kiểuchồng đùi, phần từ xà lỏng (hay câu đầu) trở lên cóthêm một con rường (chồng rường) vừa để giữ cho Nhà cổ của cụ Bùi Meo.khung nhà thêm chắc chắn, vừa để trang trí. Ở Cửu An, những ngôi nhà đơn giản thường được loãng mà quét như quét vôi sau này. Tường nhà làmlàm theo kiểu 3 lỏng. Kiểu nhà này có 3 cây dọc chống bằng cách này rất chắc chắn. Những năm giữa thế kỷtừ xà ngang lên, giữ hai cây kèo không được liên kết XX, nhiều gia đình ở An Khê còn thuê thợ từ Bình Địnhvới nhau bởi rường. Ng ...