Lại bàn về nguyên tắc: Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công phân nhiệm giữa ba quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp

Tham khảo bài viết lại bàn về nguyên tắc: quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công phân nhiệm giữa ba quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp, kinh tế - quản lý, quản lý nhà nước phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Lại bàn về nguyên tắc: Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công phân nhiệm giữa ba quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp KHOA HỌC PHÁP LÝLại bàn về nguyên tắc: Quyền lực nhànước là thống nhất, có sự phân côngphân nhiệm giữa ba quyền lập pháp, hành pháp và tư phápKể từ khi có chế độ Dân chủ Cộng hòa, Nhà nước Việt Nam vẫnđược tổ chức theo nguyên tắc tập quyền, tức là quyền lực nhànước là thống nhất, phủ nhận hoàn toàn những biểu hiện củaphân quyền. Nhưng với công cuộc đổi mới, mở cửa, và nhất là vớicông cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiệnnay, những hạt nhân hợp lý trong học thuyết phân quyền đã đượcchúng ta ghi nhận trong quy định của Hiến pháp năm 1992, sửađổi năm 2001. Điều 2 của Hiến pháp hiện hành này quyđịnh:“Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhànước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vìnhân dân. Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nềntảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân vàđội ngũ trí thức. Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phâncông và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiệncác quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp”.Nội dung của quy định này, theo chúng tôi, hiện còn một số vấn đềcần phải tập trung luận giải như: Quyền lực nhà nước thống nhất cónghĩa như thế nào, nhất là việc quyền lực đó thống nhất vào đâu, vàonhân dân hay vào Quốc hội; tại sao quyền lực nhà nước là thống nhất– tập quyền, mà vẫn còn phải phân công, phân nhiệm và cuối cùng,việc phân công và phân nhiệm này có gì khác với phân quyền?1. Thứ nhất, quyền lực nhà nước là thống nhấtQuyền lực nhà nước, về nguyên tắc, luôn luôn phải tập trung, chính sựtập trung mới tạo ra một Nhà nước. Sự tập trung này chính là sự thốngnhất của quyền lực nhà nước. Vì nếu không tập trung, không thốngnhất thì Nhà nước không thể tồn tại, hay ít nhất cũng là nguy cơ củasự phân rã, một dấu hiệu đầu tiên của sự tan rã, biến mất của Nhànước. Nhưng sự tập trung hay thống nhất này luôn luôn có biểu hiện –hay ít nhất là có nguy cơ – của sự độc tài, chuyên chế. Cho nên, biệnpháp phòng ngừa sự tập trung chuyên chế, độc tài là quyền lực nhànước luôn luôn phải được phân ra, hay ít nhất là phải có xu hướng củasự phân ra, tức là phân quyền. Quyền lực nhà nước của thời kỳ chiếmhữu nô lệ, của chế độ phong kiến luôn được tập trung vào trong taynhà vua, tạo thành chế độ độc tài chuyên chế. Để tạo ra một Nhà nướcdân chủ tư sản, quyền lực nhà nước đã phải phân ra thành ba quyền:lập pháp, hành pháp và tư pháp. Hiến pháp của Nhà nước tư sản làmột bản văn phân chia quyền lực, nhưng trên thực tế, quyền lực nhànước không phải lúc nào cũng được phân chia rạch ròi như vậy. Ngaycả sự phân quyền rạch ròi nhất như quy định của Hiến pháp và thực tếcủa Hoa Kỳ, thì giữa lập pháp, hành pháp và tư pháp vẫn có sự phốikết hợp với nhau, tạo nên sự thống nhất của quyền lực nhà nước.2. Thứ hai, quyền lực nhà nước phải được phân công, phân nhiệmnhưng vẫn phải có sự thống nhất giữa lập pháp và hành phápTrước hết phải khẳng định rằng, phân quyền là một học thuyết củacách mạng tư sản, nhằm chống lại nguyên tắc tập quyền của chế độnhà nước phong kiến chuyên chế. Ở Việt Nam, từ chỗ phủ nhận hoàntoàn đến thừa nhận – dù chỉ là một số những hạt nhân hợp lý – củahọc thuyết này là cả một bước chuyển rất lớn trong nhận thức. Tuynhiên, việc áp dụng học thuyết này đã tạo ra những quan điểm khácnhau. Nhiều người cho rằng, trong phân quyền, lập pháp phải do Quốchội đảm nhiệm và hành pháp phải do Chính phủ đảm nhiệm, theođúng tinh thần của Hiến pháp. Thậm chí, không ít người cho rằng, cầnphải chuyển mọi hoạt động có liên quan đến lập pháp – từ việc soạnthảo đến việc thông qua dự thảo văn bản pháp luật – cho Quốc hội,còn Chính phủ chỉ tập trung vào công tác hành pháp, tức là điều hànhđất nước1. Quan niệm này có phần hơi máy móc về nguyên tắc phânquyền trong tổ chức bộ máy nhà nước. Thực tế, sự phân quyền – theocách nói của Nhà nước tư sản – và phân công, phân nhiệm giữa lậppháp và hành pháp – theo cách nói của Việt Nam chúng ta hiện nay –không hoàn toàn có nghĩa đơn giản như vậy. Mà thực tế, hoạt độngcủa hành pháp có ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động của lập pháp.Thậm chí, Quốc hội lập pháp theo nhu cầu của Chính phủ – hànhpháp; giữa Chính phủ – hành pháp và Quốc hội – lập pháp phải cóquan hệ mật thiết với nhau. Mối quan hệ mật thiết này tạo nên tínhthống nhất của quyền lực nhà nước.Trước đây, khi quan sát lịch sử tiến triển của cách mạng tư sản Pháp,Hegel đã rất lo lắng cho sự phân quyền một cách biệt lập. Ông chorằng: “Một trong những quan niệm sai lầm về Nhà nước là cho rằng,các thành viên của hành pháp cần được loại ra khỏi các cơ quan lậppháp như đã xảy ra, chẳng hạn trong Quốc hội lập hiến của Pháp. ỞAnh, các bộ trưởng phải là các thành viên của Nghị viện và điều ấy làđúng đắn, vì những ai tham gia Chính phủ phải liên kết với quyền lậppháp chứ không phải đối lập lại nó. Quan niệm về cái gọi là sự độc lậpcủa các quyền chứa đựng sai lầm cơ bản khi giả định rằng các quyềnlực cần phải độc lập với nhau, thậm chí hạn chế nhau. Nhưng, nếuchúng độc lập với nhau thì sự thống nhất của Nhà nước – vốn là đòihỏi cao nhất – sẽ bị thủ tiêu”2.Tổ chức và hoạt động của lập pháp và hành pháp trên thực tế khôngcó sự phân định một cách cứng nhắc theo tinh thần của học thuyếtphân quyền trước kia – thời tiền cách mạng tư sản – mà chúng cóquan hệ mật thiết với nhau. Mối quan hệ giữa lập pháp và hành phápquan trọng đến mức tạo thành mô hình tổ chức Nhà nước của mỗiquốc gia. Đó là các chính thể Nhà nước: chính thể đại nghị, kể cảcộng hòa lẫn quân chủ; chính thể cộng hòa tổng thống và chính thểcộng hòa hỗn hợp (pha trộn những đặc tính của hai loại hình đại nghịvà cộng hòa tổng thống).Ở nước Anh, Chính phủ – hành pháp và Quốc hội/Nghị viện – lậppháp đều cùng phản ánh ý chí của đảng cầm quyền. Đảng cầm quyềnlà đảng chiếm đa số ghế trong Quốc hội thông qua một cuộc ...