Lựa chọn và phối hợp một số phương pháp dạy học tích cực để thiết kế các hoạt động nhằm nâng cao khả năng chiếm lĩnh tri thức cho học sinh THPT trong dạy học Đại số - Giải tích

Trong bài viết này, chúng tôi phân tích vì sao phải lựa chọn và phối hợp các phương pháp dạy học (PPDH) tích cực trong quá trình dạy học. Đồng thời đưa ra những lưu ý khi lựa chọn và phối hợp các PPDH tích cực và được minh họa bằng các ví dụ cụ thể.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Lựa chọn và phối hợp một số phương pháp dạy học tích cực để thiết kế các hoạt động nhằm nâng cao khả năng chiếm lĩnh tri thức cho học sinh THPT trong dạy học Đại số - Giải tích JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Interdisciplinary Science, 2013, Vol. 58, No. 1, pp. 29-36 This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn LỰA CHỌN VÀ PHỐI HỢP MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC ĐỂ THIẾT KẾ CÁC HOẠT ĐỘNG NHẰM NÂNG CAO KHẢ NĂNG CHIẾM LĨNH TRI THỨC CHO HỌC SINH THPT TRONG DẠY HỌC ĐẠI SỐ - GIẢI TÍCH Nguyễn Hữu Hậu Khoa Khoa học Tự nhiên, Trường Đại học Hồng Đức Tóm tắt. Trong bài viết này, chúng tôi phân tích vì sao phải lựa chọn và phối hợp các phương pháp dạy học (PPDH) tích cực trong quá trình dạy học. Đồng thời đưa ra những lưu ý khi lựa chọn và phối hợp các PPDH tích cực và được minh họa bằng các ví dụ cụ thể. Từ khóa: Dạy học tích cực, chiếm lĩnh tri thức, dạy học Toán, Đại số - Giải tích. 1. Mở đầu Phương pháp dạy học là những cách thức, con đường, biện pháp phối hợp hoạt động của người dạy và người học làm cho người học chiếm lĩnh được nội dung dạy học (DH), đạt được mục tiêu đã đề ra. Sử dụng PPDH nào và phối hợp các PPDH đó ra làm sao là câu hỏi (CH) thường xuyên của mỗi giáo viên (GV) khi dạy học. Thực tiễn sư phạm cho thấy phần lớn GV lựa chọn PPDH theo kinh nghiệm, dựa vào trực giác. Sự lựa chọn, phối hợp PPDH một cách mò mẫm, cảm tính như vậy không đem lại kết quả chắc chắc. Trong dạy học nói chung và dạy học Toán ở Trung học Phổ thông (THPT) nói riêng, có rất nhiều các PPDH nhưng điều quan trọng là GV phải biết lựa chọn, phối hợp các PPDH trong một tiết dạy như thế nào để đạt được hiệu quả cao nhất. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Vì sao cần phải lựa chọn và phối hợp các phương pháp dạy học tích cực trong quá trình dạy học? Mỗi PPDH dù truyền thống hay hiện đại đều có những ưu điểm và nhược điểm, cần lựa chọn và phối hợp những PPDH khác nhau nhằm nâng cao khả năng chiếm lĩnh tri thức Received October 11, 2012. Accepted February 18, 2013. Contact Nguyen Huu Hau, e-mail address: hauncsthanhhoa@gmail.com 29 Nguyễn Hữu Hậu cho học sinh (HS). Theo lí thuyết về vùng phát triển gần nhất của Vygoski, những vấn đề đặt ra cho HS phải hướng vào vùng phát triển gần nhất, không thoát li cách xa trình độ này, nhưng họ còn phải tích cực nỗ lực suy nghĩ, hành động thì mới thực hiện được nhiệm vụ đặt ra. Nhờ những hoạt động (HĐ) đa dạng với những yêu cầu về vùng phát triển gần nhất, vùng này chuyển hóa dần dần thành vùng trình độ hiện tại, tri thức kĩ năng, năng lực chiếm lĩnh được trở thành vốn trí tuệ của HS. Đối với một bài dạy Toán, rất ít khi sử dụng đơn thuần một PPDH mà thường lựa chọn, phối hợp nhiều PPDH với nhau bởi lý do sau đây: - Không có PPDH nào được coi là vạn năng. Mỗi PPDH đều có những ưu điểm nhưng không tránh khỏi những nhược điểm. Do vậy, việc lựa chọn, phối hợp đúng các PPDH sẽ làm cho ưu điểm của PPDH này khắc phục nhược điểm của PPDH kia; - Mỗi PPDH chỉ có ích, có tác dụng ở một giai đoạn nhất định nào đó trong quá trình dạy học hoặc chỉ phù hợp với một loại bài học nào đó. Chính vì vậy, việc GV biết lựa chọn và phối hợp các PPDH cho phù hợp với từng loại bài dạy, từng giai đoạn nhất định trong giờ dạy sẽ làm cho giờ dạy học đạt được hiệu quả cao; - Sử dụng nhiều PPDH trong giờ dạy Toán sẽ làm cho giờ dạy thêm sinh động, sôi nổi, HS hứng thú và thích học hơn [1]. Thực hiện dạy học theo tinh thần đó, đòi hỏi GV phải dựa trên những nền tảng khoa học giáo dục và có những kỹ năng sử dụng chúng vào tình huống sư phạm cụ thể, thích ứng với từng cá nhân. Muốn làm tốt được điều này thì GV phải biết xem xét, lựa chọn sử dụng PPDH hợp lí và biết vận dụng phối hợp chúng trong mỗi bài dạy cụ thể. Tác giả A.V. Muraviep cho rằng: Sự lựa chọn các PPDH và các biện pháp sư phạm trên lớp được xác định bằng nhiều nhân tố khác nhau. Nó phụ thuộc vào nội dung bài học, vào trình độ nhận thức của HS, các thiết bị dạy học và thời gian dành cho bài học [3]. Theo [4] thì PPDH phải được lựa chọn tuỳ theo sự quy định của mục tiêu và nội dung dạy học. Như vậy sự lựa chọn PPDH là hoàn toàn khách quan, không thể tuỳ tiện. Theo tác giả Thái Duy Tuyên: Để lựa chọn PPDH, không chỉ cần biết khả năng của chúng mà còn cần nắm được đặc điểm HS, năng lực của GV, tình hình thiết bị của nhà trường và quan trọng hơn cả là mục đích, nhiệm vụ và nội dung bài học. Cần xét tới tất cả những yếu tố đó trong mối quan hệ biện chứng, bởi vì một PPDH có thể đem lại hiệu quả cao trong khi thực hiện nhiệm vụ dạy học nào đó. Nhưng nếu GV và HS không có khả năng thực hiện phưong pháp đó, điều kiện vật chất của nhà trường cũng không đủ thoả mãn các yêu cầu của n ...