Quan điểm Tiếp cận nhân sinh trong nghiên cứu cảnh quan địa lý hiện nay

Based on the analyse of viewpoint and approach to modern anthropogenic landscapes of other authors in combining with the authors results on anthropogenic landscapes in Vietnam with in ten years, the paper proposes a new view-point to study of geographical landscapes.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Quan điểm Tiếp cận nhân sinh trong nghiên cứu cảnh quan địa lý hiện nay Journal of Science of Hanoi National University of Education Natural sciences, Volume 52, Number 4, 2007, pp. 179- 187 QUAN IšM TI˜P CŠN NH…N SINH TRONG NGHI–N CÙU CƒNH QUAN ÀA LÞ HI›N „I Nguy¹n «ng Hëi Trung t¥m nhi»t îi Vi»t Nga, Bë Quèc Pháng1 °t v§n ·Ngay tø khi mîi ra íi, khoa håc àa lþ ¢ ÷ñc ùng döng trong nhi·u l¾nh vüc cõa íisèng x¢ hëi. Tø nhúng ùng döng câ quy mæ t¦m cï ch¥u löc nh÷ vi»c khai ph¡ c¡c vòng§t mîi, chi¸n tranh x¥m chi¸m, khai th¡c ti nguy¶n... ¸n nhúng ùng döng ð quy mæhµp nh÷ x¥y düng hç thu lñi, quy ho¤ch vòng c¥y cæng nghi»p, thªm ch½ ch¿ l vi»c bètr½ c¡c trang tr¤i ch«n nuæi vøa v nhä.Tr÷îc ¥y, quan iºm cõa àa lþ trong nghi¶n cùu phöc vö c¡c möc ½ch nâi tr¶n th÷íngbâ hµp ð gâc ë khai th¡c câ t½nh tü nhi¶n. Ngh¾a l ½t ho°c khæng · cªp ¸n v§n · mæitr÷íng v y¸u tè nh¥n sinh (phong töc, tªp qu¡n canh t¡c, °c tr÷ng v«n hâa cõa cëngçng ng÷íi...). Ngy nay vîi sü ph¡t triºn m¤nh m³ cõa íi sèng x¢ hëi, con ng÷íi ngy cng áihäi nhi·u ð tü nhi¶n, khai th¡c, t¡c ëng vo tü nhi¶n b¬ng nhi·u h¼nh thùc v mùc ëkh¡c nhau. Trong qu¡ tr¼nh t÷ìng t¡c â, xu§t hi»n nhúng m°t t½ch cüc v ti¶u cüc, nhi·ukhi g¥y ra nhúng hªu qu£ r§t x§u cho th¸ h» hi»n t¤i v t÷ìng lai do ch÷a t¤o düng ÷ñcsü phò hñp nh§t ành giúa tü nhi¶n v con ng÷íi. Ch½nh v¼ vªy, nhu c¦u cõa àa lþ håc hi»n ¤i nâi chung, c£nh quan nâi ri¶ng áihäi ph£i câ c¡i nh¼n óng n v ton di»n v· mèi li¶n h» tü nhi¶n - nh¥n sinh trong vi»ckhai th¡c ti nguy¶n v sû döng l¢nh thê nh¬m x¥y düng ch½nh s¡ch th½ch hñp nh§t trongvi»c ph¡t triºn kinh t¸ x¢ hëi v b£o v» mæi tr÷íng.2 C£nh quan àa lþ vîi c¡c ho¤t ëng nh¥n sinhN«m 1925, nh àa lþ v«n hâa Carl Sauer ng÷íi Mÿ ¢ nghi¶n cùu nhúng c£nh quan (CQ)tü nhi¶n chàu t¡c ëng bði c¡c ho¤t ëng cõa con ng÷íi. Carl Sauer xem CQ tü nhi¶n lèi t÷ñng, v«n hâa l nh¥n tè t¡c ëng h¼nh thnh n¶n CQ v«n hâa. T÷ t÷ðng v c¡ch ti¸p cªn nghi¶n cùu cõa Sauer ¢ câ £nh h÷ðng ¸n th¸ h» c¡cnh àa lþ nh¥n v«n: T÷ t÷ðng cõa Sauer ¢ £nh h÷ðng m¤nh m³ ¸n nhi·u nh khoa 179 NGUY™N ‹NG HËIhåc ð Bc Mÿ công nh÷ lan rëng sang T¥y …u v ÷ñc ¡nh gi¡ v÷ñt l¶n tr¶n tr÷íng ph¡iàa lþ v«n hâa cõa Berkely - Tr÷íng ph¡i Berkely [7, tr. 138-140]. C¦n bi¸t th¶m, Berkelyl nh tri¸t håc, àa lþ håc nêi ti¸ng ng÷íi Ai Xì Len th¸ k XVIII. C¡c nh àa lþ Anh m iºn h¼nh l Lovejoy ¢ i s¥u nghi¶n cùu CQ bà thay êido nhúng t¡c nh¥n tø ph½a con ng÷íi [6]. Theo Lovejoy, ð nhúng nìi câ qu¡ tr¼nh h¼nhthnh v ph¡t triºn l¥u íi v th÷íng xuy¶n chàu sü t¡c ëng cõa con ng÷íi th¼ ð â ¢h¼nh thnh n¶n c£nh quan nh¥n sinh (CQNS) v khi nghi¶n cùu nâ khæng n¶n cùng nhct¡ch bi»t vîi c£nh quan tü nhi¶n.¸n nay câ thº kh¯ng ành, c£nh quan håc nh¥n sinh ra íi vo nhúng n«m 30 cõa th¸k XX vîi vi»c Gozep sû döng thuªt ngú CQNS º ành rã °c t½nh c¡c d¤ng l¢nh thê ðkhu àa h¼nh c¡t. Ti¸p theo l Ramenxki (1935,1938) ¢ chó þ tîi sü h¼nh thnh CQ d÷îit¡c ëng cõa con ng÷íi. Theo æng, èi t÷ñng nghi¶n cùu cõa nh CQ håc khæng ch¿ ð méiìn và CQ tü nhi¶n m c£ nhúng CQ bi¸n êi do con ng÷íi [11, tr. 12-13].Tr£i qua mët sè thªp k, nhúng cæng tr¼nh nghi¶n cùu cõa Mirotxev (1951), Luxki (1957),Lidov (1960), Khariton÷trev (1960), Prokaev (1965), Dobrodxkaia (1968), Nheul÷bin (1970)v nhúng nh nghi¶n cùu kh¡c ¢ l¦n l÷ñt lm s¡ng tä vai trá cõa y¸u tè do con ng÷íitrong vi»c h¼nh thnh n¶n c¡c tê hñp c£nh quan. °c bi»t câ þ ngh¾a l cæng tr¼nh cõaGrelukov (1972) trong l¾nh vüc làch sû àa lþ c¡c c£nh quan.Tuy vªy, c£nh quan håc nh¥n sinh ¤t ÷ñc thnh tüu ¡ng kº sau nhúng n«m 70 cõa th¸k XX. iºn h¼nh l c¡c cæng tr¼nh cõa Akhtysev, Berec, Bulatov, Drozdov, Kobalev vMinkov. Nhúng t¡c gi£ ny ·u · cªp tîi nhúng bi¸n êi nh¥n sinh cõa CQ do t¡c ëngcõa con ng÷íi, trong â °c bi»t nh§n m¤nh tîi c§u tróc, chùc n«ng v sü vªn ëng ph¡ttriºn cõa CQNS.Sauxkin cán sû döng thuªt ngú Tü nhi¶n con ng÷íi hay l Làch sû cõa tü nhi¶n ºkh¯ng ành vai trá cõa con ng÷íi trong vi»c ki¸n t¤o CQNS.3 Nhúng quan ni»m v· c£nh quan nh¥n sinhCông gièng nh÷ nhúng quan ni»m v· CQ, CQNS ÷ñc xem x²t ð nhi·u gâc ë kh¡c nhau.Nhi·u t¡c gi£ gåi CQ ÷ñc h¼nh thnh do nhúng t¡c ëng cõa con ng÷íi vo CQ tü nhi¶nl CQNS, song mët sè t¡c gi£ kh¡c l¤i gåi â l CQ v«n hâa (cultural landscape) v¼ chor¬ng â l k¸t qu£ cõa nhúng ho¤t ëng v«n hâa l¶n tü nhi¶n.Ð gâc ë nghi¶n cùu cõa m¼nh, Sauer xem x²t nhúng CQ ÷ñc thnh t¤o sau khi câ ho¤tëng cõa mët n·n v«n hâa, mët nhâm y¸u tè v«n hâa l¶n tü nhi¶n. Nhúng CQ â ÷ñcSauer gåi l CQ v«n hâa v ÷ñc di¹n ¤t kh¡i qu¡t nh÷ h¼nh 1.Sauer v nhi·u nh àa lþ kh¡c thøa nhªn v ¡nh gi¡ cao vai trá cõa t¦m v«n hâa tîivi»c h¼nh thnh CQ v«n hâa. Ùng vîi mët cëng çng ng÷íi trong mët giai o¤n làch sûnh§t ành s³ cho ra íi mët bë m°t °c thò cõa CQNS trong mët vòng l¢nh thê cö thº.i·u ny kh¯ng ành r¬ng, sü h¼nh thnh v ph¡t triºn cõa CQNS phö thuëc ch°t ch³ vonhúng gi¡ trà thüc v sü thay êi cõa v«n hâa theo khæng gian v thíi gian.Quan ni»m v c¡ch nh¼n nhªn cõa Sauer ÷ñc nhi·u nh àa lþ nh¥n v«n t¡n thnh võng hë, iºn h¼nh l Lovejoy (1973), Mc Comark, OLeary (2000). . . Tø iºn àa lþ nh¥nv«n cõa Anh (2001) mët l¦n núa kh¯ng ành l¤i kh¡i ni»m cõa Sauer v· CQ v«n hâa, çng180 Quan iºm Ti¸p cªn nh¥n sinh H¼nh 1: T¦m v«n hâa H¼nh 1. Kh¡i qu¡t c£nh quan v«n hâa cõa Sauer [7]thíi nh§n m¤nh: CQ v«n hâa ÷ñc thnh t¤o tø CQ tü nhi¶n bði sü t¡c ëng cõa nhâmy¸u tè v«n hâa. V«n hâa l chõ thº t¡c ëng, CQ tü nhi¶n l èi t÷ñng (mæi tr÷íng) bàt¡c ëng v CQ v«n hâa l k¸t qu£ ...