Sinh thái học nông nghiệp : Quần thể sinh vật part 3

các quần thể đều biểu hiện xu thế tiến hoá rõ rệt dựa trên cơ sở của sự chọn lọc tự nhiên nhằm đạt được trạng thái tự điều chỉnh, mặc dù đạt được trạng thái đó trong điều kiện ảnh hưởng bắt buộc của môi trường là vô cùng khó khăn. Sự điều chỉnh trong quần thể là chức năng của hệ sinh thái, đồng thời các quần thể cũng có xu hướng tiến hoá theo hướng điều hoà làm cho mật độ của chúng tồn tại ở mức tương đối thấp so với tiệm cận trên của dung...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sinh thái học nông nghiệp : Quần thể sinh vật part 3 th¸i còng nh− c¸c quÇn thÓ ®Òu biÓu hiÖn xu thÕ tiÕn ho¸ râ rÖt dùa trªn c¬ së cña sù chän läc tù nhiªn nh»m ®¹t ®−îc tr¹ng th¸i tù ®iÒu chØnh, mÆc dï ®¹t ®−îc tr¹ng th¸i ®ã trong ®iÒu kiÖn ¶nh h−ëng b¾t buéc cña m«i tr−êng lµ v« cïng khã kh¨n. Sù ®iÒu chØnh trong quÇn thÓ lµ chøc n¨ng cña hÖ sinh th¸i, ®ång thêi c¸c quÇn thÓ còng cã xu h−íng tiÕn ho¸ theo h−íng ®iÒu hoµ lµm cho mËt ®é cña chóng tån t¹i ë møc t−¬ng ®èi thÊp so víi tiÖm cËn trªn cña dung tÝch n¬i ë. BÊt kú mét yÕu tè nµo - kh«ng kÓ lµ giíi h¹n hay thuËn lîi - ®Òu cã thÓ lµ: • C¸c yÕu tè kh«ng phô thuéc vµo mËt ®é, nÕu ¶nh h−ëng cña nã kh«ng phô thuéc vµo kÝch th−íc cña quÇn thÓ. • C¸c yÕu tè phô thuéc mËt ®é (c¸c yÕu tè bÞ chi phèi bëi mËt ®é), nÕu ¶nh h−ëng cña nã lµ chøc n¨ng cña mËt ®é quÇn thÓ. VÝ dô: sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè khÝ hËu th−êng lµ kh«ng phô thuéc mËt ®é; sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè sinh häc (c¹nh tranh, ký sinh...) th−êng l¹i phô thuéc mËt ®é. ë nh÷ng n¬i nµo mµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu thÝch hîp cho sù sinh tr−ëng - ph¸t triÓn cu¶ sinh vËt vµ c¸c nh©n tè khÝ hËu Ýt thay ®æi th× yÕu tè quan träng chi phèi lµ yÕu tè phô thuéc mËt ®é (vÝ dô, vïng nhiÖt ®íi - trõ miÒn B¾c ViÖt nam); cßn nh÷ng n¬i ®iÒu kiÖn thêi tiÕt bÊt thuËn hoÆc nh÷ng khu vùc ranh giíi cña loµi, nh÷ng vïng cã vÜ ®é cao th× yÕu tè kh«ng phô thuéc mËt ®é (yÕu tè v« sinh) ¶nh h−ëng m¹nh mÏ h¬n. Sù biÕn ®éng sè l−îng quÇn thÓ cßn ®−îc chia ra lµm hai d¹ng lµ biÕn ®éng cã chu kú vµ biÕn ®éng kh«ng cã chu kú. BiÕn ®éng sè l−îng c¸ thÓ theo chu kú ®Òu l¹i ®−îc chia thµnh biÕn ®éng theo chu kú cã tÇn sè nhiÒu n¨m (nh− tr−êng hîp cña linh miªu vµ thá rõng ë B¾c Mü), vµ biÕn ®éng theo chu kú mïa (nh− tr−êng hîp bä trÜ hoa hång óc, hay sè l−îng ®éng vËt ®¸y ë ruéng chiªm tròng Hµ Nam). BiÕn ®éng kh«ng cã chu kú còng ®−îc chia thµnh biÕn ®éng sè l−îng kh«ng ®Òu chung quanh mét gi¸ trÞ trung b×nh sau mét thêi gian ng¾n (nh− tr−êng hîp diÖc s¸m ë hå Thames), vµ sù ®ét biÕn vÒ sè l−îng c¸ thÓ cña quÇn thÓ, nguyªn nh©n cã thÓ lµ do thiªn tai, dÞch bÖnh hay do ho¹t ®éng cña con ng−êi (nh− tr−êng hîp n¨m 1859 nhËp 12 ®«i thá ch©u ¢u vµo tr¹i ch¨n nu«i Victoria, 3 n¨m sau sè l−îng cña chóng ®· trµn ngËp l·nh thæ hai vïng Quinslan vµ nam óc, vµ ®Õn n¨m 1900 th× chóng bµnh tr−íng sè l−îng ra kh¾p lôc ®Þa nµy; hay n¨m 1937 ng−êi ta ®−a vµo Washington 2 chim trÜ ®ùc vµ 5 con c¸i ®Ó nu«i trªn ®¶o B¶o vÖ, ®Õn n¨m 1942 chóng ®· ®¹t ®Õn sè l−îng cùc ®¹i lµ 1.800 c¸ thÓ; tr−êng hîp èc b−¬u vµng ph¸ ho¹i mïa mµng trongnh÷ng n¨m 1996-1997 ë ViÖt Nam còng lµ mét vÝ dô...). 160 Thá rõng 140 120 100 MÌo rõng 80 60 40 20 1845 1855 1865 1875 1885 1895 1905 1915 1925 1935 H×nh 8. BiÕn ®éng sè l−îng cña thá rõng (Lepus americanus) vµ linh miªu (Felis cannadensis) b) Tr¹ng th¸i c©n b»ng cña quÇn thÓ Tr¹ng th¸i c©n b»ng cña quÇn thÓ lµ tr¹ng th¸i sè l−îng c¸ thÓ cña quÇn thÓ ë tr¹ng th¸i æn ®Þnh c¬ chÕ duy tr× tr¹ng th¸i c©n b»ng quÇn thÓ lµ c¬ chÕ ®iÒu hßa mËt ®é quÇn thÓ trong tr−êng hîp thõa hoÆc thiÕu “d©n”. C¬ chÕ nµy lµm thay ®æi tèc ®é sinh tr−ëng cña quÇn thÓ b»ng c¸ch t¸c ®éng lªn tû lÖ sinh ®Î vµ tû lÖ tö vong do c¸c nh©n tè sinh häc. T¸c dông cña mËt ®é lªn tèc ®é sinh tr−ëng (søc sinh s¶n) cña quÇn thÓ x¶y ra theo ba tr−êng hîp: (1) tèc ®é sinh tr−ëng gi¶m khi mËt ®é quÇn thÓ t¨ng, (2) tèc ®é sinh tr−ëng d−êng nh− kh«ng ®æi cho ®Õn mét giíi h¹n cña mËt ®é quÇn thÓ, sau ®ã søc sinh s¶n gi¶m nhanh, (3) søc sinh s¶n ®¹t ®Õn gi¸ trÞ cùc ®¹i khi mËt ®é quÇn thÓ ë gi¸ trÞ trung b×nh. Ba tr−êng hîp nµy vµ t¸c ®éng cña sù tö vong ®−îc thùc hiÖn theo hai ph−¬ng thøc: • Ph−¬ng thøc ®iÒu hßa kh¾c nghiÖt. Ph−¬ng thøc nµy g©y ¶nh h−ëng râ rÖt lªn tû lÖ tö vong trong quÇn thÓ b»ng h×nh thøc tù tØa th−a hay ¨n lÉn nhau. • Ph−¬ng thøc ®iÒu hßa mÒm dÎo. Ph−¬ng thøc nµy ¶nh h−ëng râ rÖt lªn tû lÖ sinh ®Î, tö vong vµ sù ph¸t triÓn c¬ thÓ cña nh÷ng c¸ thÓ kh¸c th«ng qua c¸c h×nh thøc sau: tiÕt chÊt hãa häc, lµm rèi lo¹n chøc n¨ng sinh lý, lµm gi¶m kh¶ n¨ng sinh ®Î cña c¸ thÓ do c¹nh tranh, g©y tËp tÝnh ph¸t t¸n. Tãm l¹i, c¬ chÕ ®iÒu hßa sè l−îng ®¶m b¶o tr¹ng th¸i c©n b»ng cña quÇn thÓ ®−îc thùc hiÖn d−íi t¸c dông cña c¸c nh©n tè sinh häc víi ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè v« sinh, vµ nh− vËy cã thÓ nãi sù duy tr× tr¹ng th¸i c©n b»ng cña quÇn thÓ lµ kÕt qu¶ cña sù ®iÒu hßa sinh th¸i mét c¸ch rÊt phøc t¹p nh÷ng quan hÖ trong néi bé quÇn thÓ vµ gi÷a quÇn thÓ víi c¸c loµi sinh vËt kh¸c trong quÇn x·. c) Nguyªn nh©n cña sù biÕn ®éng sè l−îng Sù biÕn ®éng sè l−îng c¸ thÓ trong quÇn thÓ lµ ph¶n øng thÝch nghi cña quÇn thÓ ®èi víi tæng thÓ c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr−êng. C¸c nh©n tè v« sinh vµ h÷u sinh cã ¶nh hö¬ng to lín ...