VI KHUẨN LAM GÂY HẠI THUỘC CHI MICROCYSTIS Ở VIỆT NAM

VI KHUẨN LAM GÂY HẠI THUỘC CHI MICROCYSTIS Ở VIỆT NAM Dương Đức Tiến, Trịnh Tam Kiệt Trung tâm Công nghệ Sinh học, Đại học Quốc gia Hà Nội ĐẶT VẤN ĐỀ Việt Nam là một đất nước có rất nhiều các loại hình thủy vực. Ngoài nhiệm vụ điều tiết khí hậu, giao thông, các thủy vực còn là nơi phát triển thủy sản cung cấp nước cho sản xuất và sinh hoạt.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
VI KHUẨN LAM GÂY HẠI THUỘC CHI MICROCYSTIS Ở VIỆT NAM VI KHUẨN LAM GÂY HẠI THUỘC CHIMICROCYSTIS Ở VIỆT NAMDương Đức Tiến, Trịnh Tam KiệtTrung tâm Công nghệ Sinh học, Đại học Quốc giaHà NộiĐẶT VẤN ĐỀViệt Nam là một đất nước có rất nhiều các loại hìnhthủy vực. Ngoài nhiệm vụ điều tiết khí hậu, giaothông, các thủy vực còn là nơi phát triển thủy sảncung cấp nước cho sản xuất và sinh hoạt. Các thựcvật phù phiêu sinh trưởng tạo nên năng suất sơ cấptrong các thủy vực, trong đó có một số loài gây hạicho cá, động vật và con người. Bài báo nhằm cungcấp vài nét về kết quả nghiên cứu vi khuẩn lam (tảolam - Cyanobacteria) gây độc.PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨUChúng tôi tiến hành khảo sát các hồ và hồ chứa,thủy vực trong phạm vi cả nước : Hồ Tây và các hồở Hà Nội, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An, HàTĩnh, Huế, Đà Nẵng, hồ chứa Cấm Sơn (BắcGiang), hồ Đá Bàn (Khánh Hòa), hồ Dầu Tiếng(Tây Ninh) ở các thời điểm khác nhau từ 2000 -2002. Thu mẫu thực vật phiêu sinh theo các mặt cắttrên thủy vực và ở các tầng nước khác nhau bằngvợt vớt phiêu sinh No75. Mẫu được cố định vàkhông cố định nhằm so sánh và phân lập vi tảo.Sinh khối tảo và các thủy vực Hà Nội được gửi điphân tích tại CHDC Đức. Bước đầu tiến hành thămdò xử lý nước nở hoa ở hồ Bách Thảo (Hà Nội) vàhồ công viên Kiến An bằng hệ thống lọc than hoạttính.KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN1. Sự nở hoa nước (water bloom) hay sự phát triểnmạnh mẽ một số loài vi tảo nào đó làm nước cómàu ở các thủy vực mà chúng tôi đã nghiên cứu cókhác nhau. Ở Hồ Ba Bể sự nở hoa trong tháng 8làm nước có màu nâu vàng do tảo giáp gây ra, ở hồLak (Tây Nguyên) và một vài thủy vực ở Hà Nộisự nở hoa do tảo lục, lớp tảo tiếp hợp, hoặc tảo mắt(Euglenophyta). Đa số các thủy vực có diện tíchmặt nước lớn, nước đứng hoặc chảy chậm, vikhuẩn lam phát triển khiến nước có màu xanh lamnhạt, không phải vi khuẩn lam nào cũng gây hại,thông thường thì vi khuẩn lam gây độc bằng haicon đường:- Tạo nên một quần xã vi khuẩn lam rộng lớn trongmôi trường nước. Khi chúng phát triển quá mứckhiến hàm lượng oxy trong nước bị giảm đi độtngột. Đó là nguyên nhân làm cho cá bị chết ngạt.Hiện tượng này thường xảy ra vào cuối giai đoạnnước nở hoa do tác động của vi khuẩn lam đươngsống và vi khuẩn lam đã chết.- Một số vi khuẩn lam tiết ra độc tố (Cyanotoxin)làm suy yếu và gây chết cho các sinh vật đã bắtmồi, ăn chúng. Về mặt sinh lý độc tố của vi khuẩnlam được chia thành hai loại : Độc tố thần kinh vàđộc tố gan.+ Độc tố thần kinh (Neurotoxins) : Là các alcoloid(thành phần chứa Nitrogen - có trọng lượng phân tửthấp) dẫn truyền xung từ nơ ron thần kinh này sangnơ ron khác và từ nơ ron tới cơ của động vật vàngười. Dấu hiệu bị nhiễm độc tố như : choángváng, lảo đảo, co giật cơ, thở hổn hển và co quắpchân tay. Khi bị nhiễm độc tố ở nồng độ cao thì hôhấp khó khăn, có khi ngừng thở. Độc tố thần kinhAnatoxin được tổng hợp nhờ các loài vi khuẩn lamthuộc chi Anabaena, Aphanizomenon,Osillatoria và Trichodesmium.+ Độc tố gan (Hepatotoxin) : Là chất kiềm chếprotein photphotases I và 2A, gay chảy máu tronggan. Dấu hiệu khi bị nhiễm độc tố biểu hiện cơ thểyếu ớt, nôn mửa, tiêu chảy và rét run. Độc tố gangồm có : Microcystin và Nodularin.Microcystin được sản sinh từ một số các loài củachi Microcystis, Anabaena, Nostoc,Nodularia và Oscillatoria.Độc tố của tảo lam (Cyanotoxin) rất quan trọngtrong các thủy vực nước ngọt. Các động vật khiuống nước có vi khuẩn lam thì độc tố trong nướcxâm nhập vào các vùng rộng lớn của ruột và gâytác động đến cơ thể. Mặt khác rất nhiều vi khuẩnlam sản sinh ra 2 - methylisoboneal (MIB) vàgeosmin, cả hai chất này có mùi vị và hương bùn,đất (Bufford et al, 1993). Sự có mặt của các chấtnày là một vấn đề phải quan tâm trong cung cấpnước cho thành phố và công nghệ nuôi thủy sản. Cảhai MIB và geosmin đều liên quan tới sự tổng hợpChlorophyll và carotenoid.2. Ở hầu hết các thủy vực đã khảo sát, ở bất cứđiểm thu mẫu nào chúng tôi cũng bắt gặp vi khuẩnlam Microcystis, có nơi với mật độ từ 4 - 7 x 106 tếbào/1 lít, có nơi ít hơn với thành phần loài khácnhau. Các chi khác của vi khuẩn lam thường ít gặp,đôi khi có Oscillatoria.Chi Microcystis khác với các chi khác của vi khuẩnlam ở đặc điểm cơ thể là một tập đoàn gồm nhiềutế bào dính lại với nhau, mắt thường có thể nhìnthấy tập đoàn như những hạt trứng cá lửng lơ trongnước. Đó là những cục nhầy có kích thước từ 40 -250 , gồm nhiều tế bào hình cầu hợp lại, trong tếbào thường chứa những không bào khí, nguyênsinh chất chứa nhiều hạt. Các tế bào trong tập đoàngiống nhau, sinh sản bằng cách phân đôi theo 3 mặtphẳng. Sự sai khác giữa các loài vi khuẩn lamthuộc chi Microcystis được thể hiện ở khóa địnhloại sau :KHÓA ĐỊNH LOẠI LOÀI CỦACHI MICROCYSTISI/ Tế bào hình cầu hoặc gần như hình cầuA. Có không bào khí.1. Tế bào có kích thước trên 3a) Màng nhày của tập đoàn có thể nhìn thấy : . Tập đoàn thường gồm nhiều yếutố 1 M. viridis . Tập đoàn thường đơngiản 2 M. marginatab) Màng nhày của tập đoàn khó nhìn thấy, tập đoànhình tròn hoặc hơi kéo dài : . Tập đoàn thủng nhiềulỗ 3 M.aeruginosa . Tập đoàn không thủnglỗ 4 M. flos-aquae2. Tế bào chỉ có kích thước 0,8 - 2,25 , tập đoànđơn giản 5 M. firmaB. Không có không bào khí.1. Tế bào có hạt nhỏ chiết quang, kích thước 4,5 -6,5 .Tập đoàn thủnglỗ 6 M.ochracea2. Tế bào không có các hạt nhỏ chiết quanga) Tế bào vào khoảng 4 : . Tập đoàn có hìnhtrụ 7 M.densa . Tập đoàn không phải hìnhtrụ 8 M. prasinab) Tế bào có kích thước 1 - 2 9 M. incertaII/ Tế bàodài 10 M. elabensTrong số 10 loài thuộc chi Microcystis thì chỉ có 3loài : M. viridis ...