Thành phần loài và phân bố các loài ngoại lai xâm hại và có nguy cơ xâm hại ở tỉnh Vĩnh Phúc

Bài viết Thành phần loài và phân bố các loài ngoại lai xâm hại và có nguy cơ xâm hại ở tỉnh Vĩnh Phúc công bố kết quả nghiên cứu đa dạng về thành phần loài, hiện trạng phân bố sinh vật ngoại lai xâm hại ở tỉnh Vĩnh Phúc góp phần xây dựng cơ sở cho các đề xuất giải pháp quản lý.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thành phần loài và phân bố các loài ngoại lai xâm hại và có nguy cơ xâm hại ở tỉnh Vĩnh Phúc BÁO CÁO KHOA HỌC VỀ NGHIÊN CỨU VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM - HỘI NGHỊ KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 5 DOI: 10.15625/vap.2022.0043 THÀNH PHẦN LOÀI VÀ PHÂN BỐ CÁC LOÀI NGOẠI LAI XÂM HẠI VÀ CÓ NGUY CƠ XÂM HẠI Ở TỈNH VĨNH PHÚC Trần Thanh Tùng1, Nguyễn Thị Mai Hương1, Nguyễn Hải Nam1, Phan Quang Tiến2, Trần Nam Hải3, Nguyễn Quốc Huy4,* Tóm tắt. Bài báo công bố kết quả điều tra tổng hợp về thành phần loài sinh vật ngoại lai xâm hại tại tỉnh Vĩnh Phúc từ năm 2021 và 2022. Cho đến nay đã các định được 21 loài sinh vật ngoại lai thuộc 3 ngành: Ngọc Lan (Magnoliophyta), Thân mềm (Mollusca) và Dây sống (Chordata). Trong đó, ngành Ngọc Lan có 12 loài thuộc 6 bộ, 7 họ; ngành Thân mềm có 2 loài thuộc 2 họ và 2 bộ; ngành Dây sống gồm 6 loài thuộc 5 họ, 5 bộ. Trong 21 loài sinh vật ngoại lai được ghi nhận phân bố ở tỉnh Vĩnh Phúc, có 10 loài ngoại lai xâm hại (chiếm 47,61 %) và 11 loài có nguy cơ xâm hại (chiếm 52,38 %). Phân bố của các loài sinh vật ngoại lai xâm hại và sinh vật ngoại lai có nguy cơ xâm hại ở hệ sinh thái nông thôn là cao nhất tiếp theo là hệ sinh thái đô thị, hệ sinh thái thủy vực và thấp nhất ở hệ sinh thái đồng ruộng. Nghiên cứu đã xác định và đánh giá 4 loài có số lượng cũng như diện tích xâm hại cao trên diện rộng là Bèo lục bình Eichhornia crassipes, cây Mai dương Mimosa pigra, ốc Bươu vàng Pomacea canaliculata và Cá tì bà Hypostomus punctatus trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc, có ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp và nuôi trồng thủy sản. Từ khóa: Mật độ, phân bố, sinh vật ngoại lai, thành phần loài, xâm hại, Vĩnh Phúc. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Việt Nam là một trong những nước có tiềm năng đa dạng sinh học cao trên thế giới IUCN (2022), bao gồm khoảng 13.700 loài cây (Le et al., 2010) và khoảng 15.500 loài động vật, các hệ sinh thái đa dạng và phong phú (http://www.biodivn.com; Đặng Huy Huỳnh, 2005). Sinh vật ngoại lai xâm hại (SVNLXH) là loài ngoại lai lấn chiếm nơi sinh sống hoặc gây hại đối với các loài sinh vật bản địa, làm mất cân bằng sinh thái tại nơi chúng xuất hiện và phát triển (Thông tư liên tịch số 27/2013/TTLT-BTNMT-BNNPTNT; Tổng cục môi trường (2011)). Nghiên cứu về các loài sinh vật ngoại lai hầu như ít được chú ý cho đến nửa đầu năm 1990, khi dịch hại ốc bưu vàng bùng phát tại đồng bằng Sông Cửu Long đến vùng Đồng bằng Bắc Bộ; Từ đó, các loài sinh vật ngoại lai xâm hại mới từng bước được nhìn nhận như một vấn đề thời sự đối với Việt Nam (Hoàng Thị Thanh Nhàn và cs., 2012). Theo Tổng cục Môi trường (2001), SVNLXH có thể xâm nhập vào Việt Nam bằng nhiều con đường khác nhau như theo con đường nhập khẩu có chủ đích phục vụ công tác nuôi, trồng, sản xuất, kinh doanh hoặc du nhập theo con đường tự nhiên và không chủ đích của con người. Nhiều loài sinh vật, hệ sinh thái dễ bị ảnh hưởng trước 1 Trường Cao Đẳng Vĩnh Phúc 2 Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam 3 Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 4 Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam *Email: huynguyen17295@gmail.com PHẦN 1. NGHIÊN CỨU CƠ BẢN TRONG SINH HỌC 387 sự thay đổi, tác động của các yếu tố môi trường và một trong những nguyên nhân đó là sự du nhập các loài ngoại lai. Các loài ngoại lai xâm hại gây ra nhiều tác hại cho các hệ thống thuỷ lợi, nông nghiệp, giao thông thủy, đa dạng sinh học... và những thiệt hại nặng nề về kinh tế như dịch Ốc bươu vàng Pomacea canaliculata, Rùa tai đỏ Trachemys scripta elegans, Cây mai dương Mimosa pigra, ... (Dang et al., 2012). Trong quá trình nghiên cứu và quan sát trên thực tế, sinh vật ngoại lai xâm hại xuất hiện ngày càng nhiều trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc và đã gây ảnh hưởng trực tiếp tới đa dạng sinh học. Tỉnh Vĩnh Phúc - cửa ngõ Tây Bắc của Thủ đô Hà Nội, thuộc vùng Châu thổ Sông Hồng là một trong 8 tỉnh thuộc vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc, là con đường thuận lợi trong di chuyển của nhiều loài ngoại lai (Vinhphuc.gov.vn). Thực tế khảo sát cho thấy đa dạng sinh học và môi trường của huyện đang bị đe dọa bởi sự xuất hiện và bùng phát của SVNLXH. Nhiều loài SVNLXH đã tác động tiêu cực đến môi trường và hệ sinh thái bản địa, gây hại nghiêm trọng cho sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản, nhưng việc kiểm soát, quản lý các loài SVNLXH tại địa phương chưa thực sự hiệu quả (Dang et al., 2012). Cho đến nay các nghiên cứu về SVNL ở tỉnh Vĩnh Phúc còn rất hạn chế như Ngô Gia Bảo (2011) về thành phần loài, hiện trạng phân bố, mức độ xâm hại của các loài SVNLXH ở tỉnh Vĩnh Phúc. Bài báo này công bố kết quả nghiên cứu đa dạng về thành phần loài, hiện trạng phân bố SVNLXH ở tỉnh Vĩnh Phúc góp phần xây dựng cơ sở cho các đề xuất giải pháp quản lý. 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Đối tượng Nghiên cứu về thành phần loài, sự phân bố SVNLXH có mặt ở tỉnh Vĩnh Phúc, tập trung điều tra về các loài SVNLXH phổ biến và những loài có mức độ gây tác hại nghiêm trọng đến các hoạt động kinh tế xã hội. 2.2. Phương pháp điều tra thực địa * Khảo sát theo tuyến và vùng: Nghiên cứu này tập trung vào đánh giá hiện trạng và phân bố của các loài NLXH. Khảo sát được thực hiện trong 2 đợt từ 10 – 20/12/2021 và 20 – 26/5/2022, 6 ô khảo sát (kích thước mỗi ô 100 m 100 m) và 1 tuyến (3 km) được lựa chọn điều tra lặp lại 2 lần ứng với mùa mưa và mùa khô trong năm (Hình 1). Ô và tuyến được lựa chọn dựa vào các tiêu chí: kết quả phỏng vấn sơ bộ, dạng sinh cảnh đặc trưng, tỉ lệ diện tích giữa các dạng sinh cảnh đặc trưng ở từng khu vực. Lựa chọn 6 ô khảo sát, bao gồm: Đầm Vạc, Vĩnh Yên VP01: 21°17'49.63N1, 05°36'2.87E”; TP Phúc Yên VP02: 21°17'11.51N1, 05°43'5.00E; Ao Trạch, huyện Bình Xuyên VP03: 21° ...