Từ tín ngưỡng Vật Linh đến tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên

Bài viết Từ tín ngưỡng Vật Linh đến tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trình bày nội dung: Tín ngưỡng vật linh; Tín ngưỡng vật hoạt; Tín ngưỡng bái vật; Tín ngưỡng vật tổ; Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên,... Mời các bạn cùng tham khảo bài viết
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Từ tín ngưỡng Vật Linh đến tín ngưỡng thờ cúng tổ tiênNghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 201272Thêng thøc t«n gi¸oTõ TÝN NG¦ìNG VËT LINH§ÕN TÝN NG¦ìNG THê CóNG Tæ TI£NHUÖ KH¶I(*)1. TÝn ngìng vËt linhTheo tÝn ngìng vËt linh (animism)(1) ,v¹n vËt trong thÕ giíi tù nhiªn nh s«ngnh ngêi, vµ Tylor gäi tªn phÇn bªntrong ®ã lµ mét hån linh (a soul)(3) .Tylor nghÜ r»ng hån linh ban s¬ lµngßi, ®Êt ®¸, giã ma, v.v... tÊt c¶ ®Òu cãmét kh¸i niÖm kh¸ th« thiÓn. M·i vÒ sauvËt linh kh«ng ph¶i lµ mét t«n gi¸o,vÒ hån linh tinh tÕ h¬n (tøc lµ con ngêihån linh ngù trÞ. B¶n th©n tÝn ngìngnhng nã ®îc coi lµ nÒn t¶ng cña c¸ctÝn ngìng kh¸c, nh tÝn ngìng b¸i vËtvµ tÝn ngìng vËt tæ.Nhµ nh©n chñng häc ngêi Anh lµ SirEdward Burnett Tylor (1832-1917)(2)®· t¹ora thuËt ng÷ animism. Trong t¸c phÈmPrimitive Culture (V¨n hãa Nguyªn thñy,1871), Tylor cho r»ng tÝn ngìng nµy lµh×nh thøc c¨n b¶n nhÊt vµ s¬ khai nhÊt,do con ngêi bµy ra sau khi tiÕn hãa tõnguångèccha(prehuman origins).mangh×nhngêicon ngêi ®· tiÕn bé h¬n míi quan niÖmcµng vÒ sau, cµng quan niÖm vÒ hån linhphøc t¹p h¬n). ThÕ råi tr¶i qua thêi gian,tÝn ngìng vËt linh lÇn lît ®îc thaythÕb»ngtÝnngìng®athÇn(polytheism) vµ sau ®ã lµ tÝn ngìngnhÊt thÇn (monotheism). Nh÷ng thay thÕnµy nh»m thÝch øng víi c¸c x· héi cãcÊu tróc phøc t¹p h¬n, cã tr×nh ®é kÜthuËt cao h¬n, vµ ph¸t triÓn nhiÒu h¬n.Nh vËy, theo Tylor, tÝn ngìng tiÕn hãatheo tr×nh ®é tiÕn bé cña x· héi.Charles R. Taber cho r»ng c¸ch gi¶iTheo Tylor, khi tr¶i nghiÖm vµ quanthÝch cña Tylor vÒ sù xuÊt hiÖn cña tÝnc¸i chÕt, con ngêi s¬ khai suy xÐt vµ kÕtnh©n chñng häc ngµy nay còng thêngs¸t nh÷ng giÊc m¬, nh÷ng c¬n ngÊt lÞm,luËn r»ng con ngêi ph¶i cã mét phÇnbªn trong (inner part). C¸i phÇn bªntrong nµy cã thÓ t¸ch rêi khái x¸c thÓ.Khi ®ã con ngêi ph¶i n»m im l×m, bÊt®éng nh trong lóc ngñ, bÊt tØnh, haychÕt. Suy luËn theo kiÓu t¬ng ®ång, conngêi s¬ khai ®i tíi ý niÖm r»ng v¹n vËt®Òu cïng cã c¸i phÇn bªn trong Êy gièngngìng vËt linh qu¸ ®çi duy lÝ. C¸c nhµb¸c bá tÝnh c¸ch duy lÝ trong thuyÕt cña*. Dò Lan Lª Anh Dòng, Nhµ nghiªn cøu, Tp. HåChÝ Minh.1. Animism do gèc Latinh anima cã nghÜa lµ hån linh(soul, spirit). Animist lµ ngêi theo tÝn ngìng vËt linh.2. Sir lµ tõ t«n kÝnh ®Æt tríc tªn cña ngêi ®îcphong tßng nam tíc (baronet) hay hiÖp sÜ (knight),do cã c«ng nghiÖp ®ãng gãp cho níc Anh.3. Linh hån lµ c¸ch quen gäi theo tõ H¸n-ViÖt.HuÖ Kh¶i. Tõ tÝn ngìng VËt linh…73Tylor. Cßn c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ tÝnTh¸nh ThÓ hay bÝ tÝch m×nh Th¸nh ChóanhËn mét phÇn lÝ thuyÕt cña Tylor, chochuyÓn hãa thµnh m¸u vµ thÞt cña Chóangìng cña x· héi s¬ khai còng chØ chÊpr»ng hån linh lµ mét khÝa c¹nh hay yÕutè hÇu nh phæ biÕn cña c¸c tÝn ngìngrÊt xa xa, xuÊt hiÖn sím h¬n c¸i gäi lµc¸c t«n gi¸o “thîng ®¼ng” (the so-called“higher” religions) .(4)TheoCharlesR.Taber,ngêitathêng l¹m dông thuËt ng÷ tÝn ngìngvËt linh ®Ó chØ c¸c t«n gi¸o cña c¸c x·héi nhá, c« lËp, kÜ thuËt s¬ khai, cha cãch÷ viÕt, tøc lµ nh÷ng x· héi ®«i khi bÞgäi tªn mét c¸ch kh«ng chÝnh x¸c vµmiÖtthÞlµx·héi“nguyªnthñy”(primitive). Còng theo Taber, tÝn ngìngvËt linh lµ ®Æc trng quan träng cña c¸ct«n gi¸o bÞ miÖt thÞ Êy, nhng nã còng®îc t×m thÊy trong mét sè c¸i gäi lµ t«ngi¸o “thîng ®¼ng”(5).Theo Ray Billington(6), dÊu Ên cña tÝnngìng vËt linh tõng ®îc ph¶n ¸nhtrong Kinh Th¸nh Cùu ¦íc, ch¼ng h¹nnh víi chi tiÕt kÓ vÒ hßn ®¸ trong haiquyÓn s¸ch sau:- S¸ch S¸ng ThÕ Ký (28:10-22) kÓ: Jacobt¹i Haran lÊy hßn ®¸ kª ®Çu n»m ngñ vµm¬ thÊy Thiªn Chóa høa ban cho chç ®ÊtÊy. Jacob thøc dËy, lÊy hßn ®¸ dùng ®ønglªn, ®æ dÇu lªn trªn, vµ khÊn nguyÖnr»ng: “Hßn ®¸ ®· dùng lµm trô ®©y sÏ lµnhµ Thiªn Chóa...”(7)- S¸ch D©n Sè (20:1-11) kÓ: T¹i hoang m¹c,khi d©n chóng thiÕu níc vµ næi lo¹n,Moses cÇu nguyÖn vµ theo ®óng lêi ThiªnChóa d¹y, «ng lÊy gËy ®¸nh hßn ®¸ hai lÇn,níc liÒn tu«n ch¶y trµn trÒ…(8)ChuyÓn b¶n thÓ (transubstantiation)lµ mét tÝn lÝ rÊt quan träng trong gi¸o lÝcña Kit« gi¸o. Theo ®ã, nhê phÐp bÝ tÝch(Eucharist), b¸nh m× vµ rîu nho cã thÓKit«(9). Billington lËp luËn r»ng nÕu xÐttheo ý nghÜa nh÷ng mãn vËt chÊt b×nhthêng (physical objects) ®îc tin lµ trëthµnhmétb¶nthÓsiªunhiªn(asupernatural essence) th× tÝn lÝ chuyÓnb¶n thÓ còng mang dÊu Ên cña tÝnngìng vËt linh(10).2. TÝn ngìng vËt ho¹tTÝn ngìng vËt ho¹t (animatism) h¬ik h¸c h¬n tÝn ngìng vËt linh ( 1 1 ) . Kh i4. Mét sè nhµ nh©n chñng cho r»ng cã sù tiÕn hãa vÒt«n gi¸o (religious evolution); nh vËy, t«n gi¸o nµoxuÊt hiÖn trÔ h¬n th× phøc t¹p h¬n vµ ®îc xÕp h¹ngcao h¬n.5. Charles R. Taber. “animism”. Xem: Keith Crim,General Ed., The Perennial Dictionary of WorldReligions. Harper San Francisco Pub., 1989, pp. 37-38.6. Ray Billington. Religion without God. London &New York: Routledge Pub., 2002, p. 21. ...