Vấn đề phân tầng xã hội Việt Nam hiện nay: Nhìn lại một số khía cạnh phương pháp luận từ cách tiếp cận xã hội học - Trịnh Duy Luân

Nội dung bài viết "Vấn đề phân tầng xã hội Việt Nam hiện nay: Nhìn lại một số khía cạnh phương pháp luận từ cách tiếp cận xã hội học" trình bày về khái niệm phân tầng xã hội, khái niệm phân tầng xã hội theo thu nhập và mức sống, các chỉ báo trong các nghiên cứu về phân tầng xã hội theo thu nhập và mức sống,... Với các bạn chuyên ngành Xã hội học thì đây là tài liệu tham khảo hữu ích.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Vấn đề phân tầng xã hội Việt Nam hiện nay: Nhìn lại một số khía cạnh phương pháp luận từ cách tiếp cận xã hội học - Trịnh Duy Luân 14 X· héi häc sè 3 (87), 2004 vÊn ®Ò Ph©n tÇng x· héi viÖt nam hiÖn nay: nh×n l¹i Mét sè khÝa c¹nh ph−¬ng ph¸p luËn tõ c¸ch tiÕp cËn x· héi häc TrÞnh Duy Lu©n C«ng cuéc §æi míi trong gÇn 2 thËp kû qua ®· lµm thay ®æi c¨n b¶n diÖn m¹o ®êi sèng kinh tÕ vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c cña ®êi sèng x· héi ViÖt Nam. ThÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa - s¶n phÈm cña §æi míi ®· ph¸t huy hiÖu qu¶ cña nã ë tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao vµ æn ®Þnh cïng víi viÖc n©ng cao møc sèng cña hÇu hÕt c¸c tÇng líp d©n c−. Bªn c¹nh ®ã, kinh tÕ thÞ tr−êng còng s¶n sinh ra kh«ng Ýt nh÷ng hÖ qu¶ x· héi mµ chóng ta ®ang ph¶i chó ý gi¶i quyÕt. Mét trong c¸c hÖ qu¶ nh− vËy lµ chÝnh lµ sù ph©n tÇng x· héi hay lµ sù ph©n hãa giµu - nghÌo trong c¸c nhãm d©n c−. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, vÊn ®Ò nµy ®· ®−îc giíi nghiªn cøu khoa häc x· héi, giíi qu¶n lý ®Ò cËp ®Õn kh¸ th−êng xuyªn. D−íi ®©y sÏ ®Ò cËp tíi mét sè khÝa c¹nh ph−¬ng ph¸p luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy tõ c¸ch tiÕp cËn x· héi häc. 1. VÒ kh¸i niÖm Ph©n tÇng x· héi Ph©n tÇng x· héi lµ mét trong nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n cña x· héi häc. Nã ®−îc ®Þnh nghÜa lµ ”sù xÕp h¹ng (ranking) mét c¸ch æn ®Þnh c¸c vÞ trÝ trong x· héi xÐt tõ gãc ®é quyÒn lùc, uy tÝn hoÆc c¸c ®Æc quyÒn ®Æc lîi kh«ng ngang nhau”. Trong sù ph©n tÇng x· héi, cã c¸c “tÇng” (stratum), mçi tÇng lµ mét tËp hîp ng−êi (c¸ nh©n) gièng nhau vÒ ®Þa vÞ/vÞ thÕ, bao gåm ®Þa vÞ kinh tÕ (tµi s¶n, thu nhËp), ®Þa vÞ chÝnh trÞ (quyÒn lùc) hay ®Þa vÞ x· héi (nh− uy tÝn), tõ ®ã mµ hä cã ®−îc nh÷ng c¬ héi th¨ng tiÕn, sù phong th−ëng vµ nh÷ng thø bËc nhÊt ®Þnh trong x· héi. Sù ph©n tÇng x· héi th−êng ®−îc m« t¶ d−íi d¹ng c¸c “th¸p ph©n tÇng” víi nh÷ng h×nh d¸ng kh¸c nhau tïy thuéc vµo ®Æc tr−ng cña c¸c lo¹i x· héi. Trong lÞch sö, c¸c nhµ x· héi häc ph−¬ng T©y ®· ®−a ra nhiÒu yÕu tè ®Ó x¸c ®Þnh kh¸i niÖm ph©n tÇng x· héi. §iÓn h×nh nhÊt lµ nhµ x· héi häc §øc Max Weber, ®· bao hµm trong kh¸i niÖm ph©n tÇng x· héi c¶ viÖc ph©n chia x· héi thµnh c¸c giai cÊp. Bªn c¹nh ®ã, «ng kh«ng chØ nhÊn m¹nh vµo tiªu chÝ kinh tÕ, së h÷u (nh− th−êng dïng khi x¸c ®Þnh sù ph©n chia giai cÊp), mµ cßn sö dông ®ång thêi c¸c tiªu chÝ vÒ chÝnh trÞ (quyÒn lùc) vµ tiªu chÝ v¨n hãa (nh− uy tÝn) ®Ó ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm ph©n tÇng x· héi. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn  TrÞnh Duy Lu©n 15 Talcott Parsons, nhµ x· héi häc Mü coi ph©n tÇng x· héi lµ sù s¾p xÕp c¸c c¸ nh©n vµo mét hÖ thèng x· héi trªn c¬ së sù ph©n chia nh÷ng ng¹ch bËc vµ nh÷ng tiªu chuÈn chung vÒ gi¸ trÞ. Ph©n tÇng x· héi lµ kÕt qu¶ trùc tiÕp cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù ph©n hãa cña nh÷ng nhãm x· héi kh¸c nhau. Cßn theo Smelser, ph©n tÇng x· héi g¾n liÒn víi nh÷ng biÖn ph¸p mµ nhê ®ã sù bÊt b×nh ®¼ng ®−îc l−u truyÒn tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c, trong ®ã h×nh thµnh nªn nh÷ng tÇng líp/giai tÇng kh¸c nhau trong x· héi. Ph©n tÇng x· héi ph¶n ¸nh sù bÊt b×nh ®¼ng mang tÝnh cÊu tróc cña tÊt c¶ c¸c x· héi, sù kh¸c nhau vÒ kh¶ n¨ng th¨ng tiÕn x· héi cña c¸c c¸ nh©n bëi ®Þa vÞ cña hä trong c¸c bËc thang x· héi. Nh− vËy, vÒ c¬ b¶n, ph©n tÇng x· héi lµ mét sù ph©n chia mang tÝnh cÊu tróc thµnh c¸c tÇng líp, giai tÇng x· héi dùa trªn c¸c ®Æc tr−ng vÞ thÕ kinh tÕ x· héi cña c¸c c¸ nh©n, trong ®ã sö dông ®ång thêi 3 lo¹i c¸c dÊu hiÖu, tiªu chÝ: vÒ kinh tÕ (tµi s¶n, thu nhËp), vÒ chÝnh trÞ (quyÒn lùc, tæ chøc) vµ v¨n hãa (uy tÝn). Kh¸i niÖm ph©n tÇng x· héi v× vËy ph©n biÖt víi c¸c kh¸i niÖm gÇn gòi nh−: ph©n hãa giai cÊp, ph©n hãa giµu nghÌo, ph©n cùc x· héi. C¸c kh¸i niÖm sau nµy vÒ c¬ b¶n cã thÓ xem nh− nh÷ng biÕn thÓ, hay lµ tr−êng hîp riªng cña ph©n tÇng x· héi. Trong lÞch sö, t−¬ng øng víi c¸c lo¹i x· héi kh¸c nhau, cã nh÷ng hÖ thèng ph©n tÇng x· héi kh¸c nhau. Mét sè quèc gia cã thÓ cã sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ rÊt cao, song quyÒn lùc l¹i ®−îc ph©n bè mét c¸ch d©n chñ, mang tÝnh b×nh ®¼ng h¬n. Trong khi ë mét sè quèc gia kh¸c, bÊt b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ cã thÓ kh«ng lín, nh−ng quyÒn lùc l¹i bÞ tËp trung cao ®é trong tay mét nhãm cÇm quyÒn, ®éc tµi. C¸c nhµ x· héi häc th−êng dÉn ra nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh. Ch¼ng h¹n: N−íc Anh trong lÞch sö ®· lµ mét x· héi giai cÊp, dùa trªn c¬ së nh÷ng kh¸c biÖt vÒ së h÷u tµi s¶n. N−íc §øc Quèc x· ®· tõng ®−îc ph©n tÇng theo quyÒn lùc. X· héi ®¼ng cÊp Nam Phi lµ vÝ dô vÒ mét x· héi ph©n tÇng theo sù thèng trÞ vÒ chñng téc. Ph©n tÇng x· héi còng ph¶n ¸nh nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng x· héi ®· thµnh m« h×nh, hay ®· ®−îc cÊu tróc hãa gi÷a tÊt c¶ c¸c nhãm ng−êi kh¸c nhau, chø kh«ng riªng gi÷a c¸c c¸ nh©n. Ph©n tÇng x· héi còng cã liªn hÖ mËt thiÕt tíi c¸c c¬ may, vËn héi trong cuéc ®êi cña c¸c c¸ nh© ...