Xác định một số chỉ tiêu hóa sinh của cây Sâm cau (Curculigo orchioides Gaertn.) ở tỉnh Thừa Thiên Huế

Bài viết Xác định một số chỉ tiêu hóa sinh của cây Sâm cau (Curculigo orchioides Gaertn.) ở tỉnh Thừa Thiên Huế nghiên cứu này, một số chỉ tiêu hóa sinh của Sâm cau (Curculigo orchioides Gaertn.) tự nhiên trên địa bàn Thừa Thiên Huế đã được phân tích.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Xác định một số chỉ tiêu hóa sinh của cây Sâm cau (Curculigo orchioides Gaertn.) ở tỉnh Thừa Thiên Huế TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học, ĐH Huế Tập 20, Số 2 (2022) XÁC ĐỊNH MỘT SỐ CHỈ TIÊU HÓA SINH CỦA CÂY SÂM CAU (CURCULIGO ORCHIOIDES GAERTN.) Ở TỈNH THỪA THIÊN HUẾ Bùi Lê Thanh Nhàn1,3*, Hoàng Việt Hương2,3, Trương Thị Bích Phượng3 1Khoa Cơ bản, Trường Đại học Y Dược, Đại học Huế 2Sở Khoa học và Công nghệ, tỉnh Thừa Thiên Huế 3 Khoa Sinh học, Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế *Email: bltnhan@huemed-univ.edu.vn Ngày nhận bài: 22/7/2021; ngày hoàn thành phản biện: 30/7/2021; ngày duyệt đăng: 4/4/2022 TÓM TẮT Trong nghiên cứu này, một số chỉ tiêu hóa sinh của Sâm cau (Curculigo orchioides Gaertn.) tự nhiên trên địa bàn Thừa Thiên Huế đã được phân tích. Kết quả cho thấy có sự biến thiên rõ nét về các chỉ số ở các bộ phận lá và củ, cũng như địa điểm thu mẫu: mẫu lá - củ ở vùng N (núi Ngự Bình) cho chỉ số cao nhất về độ ẩm (78,83% - 79,85%), cellulose (22,71% - 19,96%), tro (10,80% - 9,18%) và lipid tổng (10,42% - 8,17%), nhưng hàm lượng protein tổng thấp (0,17 mg/g - 1,78 mg/g); mẫu ở vùng C (núi Thiên Thai) có chỉ số về hàm lượng vitamin C (0,17% - 0,15%) và protein tổng (0,35 mg/g - 3,48 mg/g) cao nhất; còn các mẫu lá và củ ở vùng G (núi Thiên Thọ) cho chỉ số về độ ẩm (77,78% - 78,02%), hàm lượng cellulose (24,82% - 21,08%), vitamin C (0,10% - 0,09%) và hàm lượng lipid tổng (8,90% - 5,01%) thấp nhất. Từ khóa: Curculigo orchioides Gaertn., protein, độ ẩm, cellulose. 1. MỞ ĐẦU Sâm cau (Curculigo orchioides Gaertn.) thuộc chi Cồ Nốc (Curculigo), họ Tỏi voi lùn (hay còn gọi là họ Hạ Trâm, Hypoxidaceae) là loài thảo mộc nhỏ sống lâu năm, cao khoảng 20 - 45 cm, không có thân hoặc thân cột rất ngắn. Loài địa thực vật này có căn hành hình trụ cao, với những căn hành lớn, cứng và những sợi lan rộng phong phú. Mỗi cây có khoảng 3 - 5 hoa nhỏ màu vàng, mọc thành từng cụm trên một trục ngắn ở kẽ lá, nằm trong những lá bắc hình trái xoan lợp lên nhau. Quả nang thuôn, dài khoảng 1,5 cm, chứa từ 1 đến 4 hạt phình ở đầu [1, 2, 6 - 10 ]. Sâm cau phân bố chủ yếu ở Châu Á, Châu Phi, Châu Mỹ và Châu Đại Dương trong những vùng nhiệt đới ấm và cận nhiệt đới. Cây Sâm cau (còn gọi là cây tiên mao) 91 Xác định một số chỉ tiêu hóa sinh của cây Sâm cau (Curculigo orchioides Gaertn.) ở tỉnh TT Huế thường được người dân dùng riêng hoặc dùng kết hợp cùng với các vị thuốc khác để điều trị các bệnh như: liệt dương, đau lưng, viêm khớp, viêm thận, vô sinh…[8, 12, 13]. Bên cạnh đó, dịch chiết từ thân củ Sâm cau còn được dùng làm nguyên liệu chính trong sản xuất mỹ phẩm dành cho phụ nữ bởi các đặc tính chống viêm, chữa lành vết thương, kích thích tái tạo tế bào,…[5 - 11]. Các nghiên cứu định tính và định lượng ở Sâm cau cho thấy có sự hiện diện của các chất hữu cơ có ý nghĩa trong y dược học như: alkaloid, glycoside, steroid, saponin, flavonoid, carbohydrate, protein, lignan và rất nhiều amino acid …[6-13]. Bên cạnh đó, để góp phần đánh giá bản chất của dược liệu, các giá trị về độ ẩm, hàm lượng tro, hàm lượng vitamin, hàm lượng cellulose,… rất hữu ích trong việc xác định chất lượng và độ tinh khiết của thuốc [6, 10, 11]. Trong tự nhiên, khả năng tái sinh của Sâm cau khá chậm. Cùng với đó là tình hình khai thác quá mức với thói quen thu hái một cách bừa bãi, làm cho loài cây dược liệu quý này đang ngày càng cạn kiệt dần, có nơi biến mất hẳn, trong đó có khu vực Trung Bộ. Hiện nay Sâm cau đã được đưa vào sách đỏ Việt Nam ở mức nguy cấp (mức EN, phân hạng VU A1c,d) [4]. Vì vậy, trên cơ sở chủ trương chung về việc quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu giai đoạn 2020 - 2030, ngày 06/7/2020 Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế đã ra quyết định số 622/QD-UBND phê duyệt Đề án Phát triển vùng nguyên liệu dược liệu và các sản phẩm dược liệu nhằm bảo tồn các loài dược liệu quý hiếm, trong đó có Sâm cau. Để góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho công tác bảo tồn, nhân giống và phát triển nguồn dược liệu quý hiếm này, chúng tôi tiến hành phân tích một số chỉ tiêu hóa sinh của cây Sâm cau được phân bố trên địa bàn Tỉnh Thừa Thiên Huế. 2. NGUYÊN LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP 2.1. Nguyên liệu Cây Sâm cau (≥ 4 năm tuổi) được thu hái tại 3 địa điểm khác nhau trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế: Núi Ngự Bình (ký hiệu: N), núi Thiên Thai (ký hiệu: C), núi Thiên Thọ (ký hiệu: G). Để tiến hành thí nghiệm, các mẫu thu về được phân tách riêng theo từng địa điểm và theo bộ phận (mẫu củ và mẫu lá), rửa sạch, để ráo nước (trãi mẫu trên bề mặt thoáng có lót khăn cotton thấm hút, ở nhiệt độ 280C, trong 30 phút). 92 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học, ĐH Huế Tập 20, Số 2 (2022) N C G Hình 1. Cây Sâm cau tại các địa điểm thu mẫu N: núi Ngự Bình (16026’34”N, 107035’54”E), C: núi Thiên Thai (16024’22”N, 107035’20’’E), G: núi Thiên Thọ (16021’45”N, 107036’49”E) Tỷ lệ 1:100000 Hình 2. Bản đồ thu mẫu Sâm cau ở Thừa Thiên Huế 2.2. Phương pháp nghiên cứu 2.2.1. Xác định độ ẩm 25 g mẫu Sâm cau tươi thái nhỏ được gói bằng giấy kẽm và cho vào tủ sấy ở 105 C trong 1 giờ sau đó hạ nhiệt độ xuống 500C cho đến khi khối lượng mẫu không đổi. 0 Cân mẫu sau khi sấy [3]. Độ ẩm của mẫu thực vật được tính theo công thức: N (%) = [(x – y)/ x] x 100 Trong ...