Đánh giá tổng hợp địa lý phát sinh và thoái hoá đất lưu vực sông Gâm trên quan điểm phát triển bền vững

Nghiên cứu thực trạng thoái hóa và vấn sử dụng đất hợp lý trên lưu vực sông Gâm cần được đặc biệt quan tâm khi công trình thủy điện Tuyên Quang với mực nước dâng 120m đi vào hoạt động. Phần lớn diện tích hồ chứa nằm trên địa phận huyện Na Hang (Tuyên Quang), một phần trên huyện Bắc Mê (Hà Giang) và huyện Ba Bể (Bắc Kạn).
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đánh giá tổng hợp địa lý phát sinh và thoái hoá đất lưu vực sông Gâm trên quan điểm phát triển bền vững Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy ñịa lý ðÁNH GIÁ TỔNG HỢP ðỊA LÝ PHÁT SINH VÀ THOÁI HOÁ ðẤT LƯU VỰC SÔNG GÂM TRÊN QUAN ðIỂM PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG NGUYỄN ðÌNH KỲ, NGUYỄN MẠNH HÀ NGUYỄN QUYẾT CHIẾN Viện ðịa lý, Viện KH & CN Việt Nam Khoa ðịa lý, Trường ðHSP Hà Nội I. ðẶT VẤN ðỀ Quan ñiểm phát sinh học ñất của V.V. Docutraev (1986) ñã minh chứng ñất là tấm gương của cảnh quan ñịa lý ở mọi lãnh thổ. Lớp phủ thổ nhưỡng là kết quả tác ñộng tương hỗ giữa các quá trình phát sinh và những ñiều kiện thành tạo trên bề mặt Trái ðất. ðộ phì của ñất là một hàm số của các yếu tố thành tạo trong mối cân bằng ñộng theo thời gian và là sản phẩm giao thoa của các quy luật ñịa ñới, phi ñịa ñới. Sử dụng ñất bền vững là yêu cầu cấp bách hiện nay ở nước ta cũng như nhiều quốc gia trên thế giới song những tiêu chuẩn này còn hết sức phức tạp trong quan ñiểm và hành ñộng. Quá trình thoái hóa ñất và hoang mạc hóa ở nước ta có xu hướng ngày càng gia tăng. Xây dựng cơ sở khoa học cho việc sử dụng ñất bền vững phục vụ phát triển kinh tế xã hội ở mỗi ñơn vị lãnh thổ là hết sức cần thiết, ñặc biệt là ñối với lớp phủ thổ nhưỡng theo lưu vực sông cho ñến nay còn ít ñược nghiên cứu. Lưu vực sông là một ñơn vị tự nhiên khá nhạy cảm trong biến ñộng tài nguyên môi trường ñất. Khai thác, sử dụng hợp lý và bảo vệ tài nguyên ñất lưu vực sông Gâm hiện nay và tương lai là nhiệm vụ thực tiễn cần giải quyết. Sông Gâm là phụ lưu cấp 1 lớn nhất của hệ thống sông Lô-Gâm-Chảy, có chiều dài 297km, bắt nguồn từ Vân Nam, Trung Quốc. Phần diện tích lưu vực trên lãnh thổ Việt Nam là 9.168km2, chiếm 63,23% tổng diện tích lưu vực, trải rộng trên ñịa giới hành chính của 17 huyện thuộc 4 tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang, Cao Bằng và Bắc Kạn. Do nằm trên cánh cung sông Gâm vùng ðông Bắc với ñiều kiện phát sinh ñất ñặc thù và phức tạp ñã hình thành lớp phủ thổ nhưỡng khá ña dạng. Lịch sử khai thác thiếu hợp lý trên lưu vực ñã dẫn ñến thoái hóa ñất và hàng loạt các tai biến thiên nhiên như ngập lụt, sạt lở, lũ quét v.v... Nghiên cứu thực trạng thoái hóa và vấn sử dụng ñất hợp lý trên lưu vực sông Gâm cần ñược ñặc biệt quan tâm khi công trình thủy ñiện Tuyên Quang với mực nước dâng 120m ñi vào hoạt ñộng. Phần lớn diện tích hồ chứa nằm trên ñịa phận huyện Na Hang (Tuyên Quang), một phần trên huyện Bắc Mê (Hà Giang) và huyện Ba Bể (Bắc Kạn). Công trình ña mục tiêu này ñã ñược khởi công vào cuối năm 2002 và dự kiến hoàn thành vào năm 2007. Tác ñộng ñến tài nguyên ñất của công trình thủy ñiện Tuyên Quang không chỉ làm ngập trên 7.978 ha lòng hồ mà còn làm thay 5 Khoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triển ñổi mối cân bằng ñộng của lớp phủ thổ nhưỡng trên toàn lưu vực. Công trình hiện diện như một yếu tố nhân tác mạnh làm chuyển dịch cấu trúc lòng sông và cơ cấu sử dụng ñất hiện tại cũng như tương lai. Kết quả nghiên cứu làm rõ các ñặc trưng ñịa lý phát sinh và thoái hóa ñất lưu vực sông Gâm, ñóng góp cơ sở khoa học cho việc khai thác và sử dụng hợp lý tài nguyên ñất. II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Nội dung nghiên cứu dựa trên quan ñiểm ñịa lý tổng hợp, tiếp cận cảnh quan sinh thái và quan ñiểm hệ thống ñể phân tích ñánh giá tài nguyên môi trường ñất lưu vực bằng các phương pháp chủ yếu như: phương pháp thu thập, xử lý số liệu; khảo sát thực ñịa; bản ñồ và hệ thông tin ñịa lý (GIS). Lưu vực sông ñược coi là một ñơn vị tự nhiên ñặc thù, có cấu trúc sinh thái liên quan chặt chẽ với hoạt ñộng của dòng chảy. Nguồn tư liệu của bài báo ñược thu thập trong chương trình khoa học cấp nhà nước về bảo vệ môi trường và phòng tránh thiên tai, ñồng thời kế thừa các kết quả ñánh giá tác ñộng môi trường dự án thủy ñiện Tuyên Quang. III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 1. ðặc trưng cơ bản ñịa lý phát sinh ñất lưu vực sông Gâm a. Lớp phủ thổ nhưỡng lưu vực sông Gâm ñược hình thành trong ñiều kiện khí hậu nhiệt ñới gió mùa vùng núi và cao nguyên. Bởi vậy lớp ñất vàng ñỏ nhiệt ñới chiếm trên 87% diện tích ñất lưu vực, ở vành ñai ñồi núi thấp (200-900m). Quá trình feralit-laterit ưu thế tạo nên ñất vàng ñỏ giàu khoáng caolinit, tích luỹ Fe, Al, nghèo cation kiềm trao ñổi nên ñất bị chua hóa. Tính chất ñới ñịa lý thổ nhưỡng không chỉ thể hiện trên vỏ phong hóa ñá gốc mà còn trên cả sản phẩm phù sa và phù sa cổ như: ñất phù sa có tầng loang lổ ñỏ vàng hay ñất nâu vàng trên phù sa cổ. Trên hai ñơn vị ñất này quá trình laterit hóa ñã hình thành tầng kết von ñá ong khá phổ biến. ðất ñỏ vàng trên ñá biến chất có diện tích lớn nhất (61,57% diện tích ñất lưu vực), tầng ñất khá dày, thành phần cơ giới thịt trung bình ñến thịt nặng và thành phần dinh dưỡng khá cao. Di ...