Dịch thành ngữ tiếng Nga và tiếng Anh sang tiếng Việt

Bài nghiên cứu này nêu lên thành ngữ là một trong những đối tượng được các nhà ngôn ngữ học nói riêng và khoa học xã hội nói chung quan tâm nghiên cứu một cách toàn diện, từ đặc điểm cấu trúc, phương thức tạo nghĩa tới nguồn gốc hình thành. Để hiểu rõ hơn mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết của bài viết này.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Dịch thành ngữ tiếng Nga và tiếng Anh sang tiếng Việt DỊCH THÀNH NGỮ TỪ TIẾNG NGA, TIẾNG ANH SANG TIẾNG VIỆT Đoàn Thị Yến – Lớp 3N-08 I. Dẫn nhập Thành ngữ (tiếng Anh: idioms, tiếng Nga: фразеологизмы) trong các thứ tiếng luôn là những vấn đề quan trọng trong cả lí thuyết và thực hành bởi chúng luôn gây nhiều khó khăn có liên quan với với những chức năng, phong cách và ý nghĩa khác nhau. Có rất nhiều nhà ngôn ngữ đã và đang nghiên cứu về đề tài thú vị này và đã soạn ra một số tài liệu như các loại từ điển Thành ngữ Việt Nam, các cuốn sách phổ thông về lĩnh vực này để bàn về thành ngữ, tục ngữ... Có thể kể tên một số nhà nghiên cứu đã có nhiều thành công trong lĩnh vực này như Nguyễn Như Ý, Nguyễn Văn Khang, Phan Xuân Thành, và nhiều nhà ngôn ngữ công tác tại Viện Ngôn Ngữ học và nhiều cơ quan, trường đại học... II. Nội dung Vậy trước tiên chúng ta cần hiểu thành ngữ là gì? Thành ngữ là những cụm từ mang nghĩa cố định, không thể thay thế, sửa đổi về ngôn ngữ, thành ngữ thường được sử dụng trong việc tạo thành những câu nói hoàn chỉnh. Khi nói đến việc dịch thành ngữ từ tiếng nước ngoài sang tiếng Việt, cụ thể ở đây là tiếng Anh và tiếng Nga, chúng ta có thể thấy rằng quan niệm dịch của mỗi người là khác nhau, đặc biệt là dịch thành ngữ, một nhóm từ ngữ mà khi dùng chung với nhau, có nghĩa khác với nghĩa của những từ ngữ dùng riêng lẻ. Vậy nên khi dịch thành ngữ không chỉ đơn thuần phụ thuộc vào vấn đề một thành ngữ có ý nghĩa tương đương trong ngôn ngữ dịch mà còn phụ thuộc nhiều vào những yếu tố khác như ý nghĩa của từng đơn vị từ vựng cấu thành thành ngữ, phong cách của thành ngữ, hoặc môi trường, cách thức sử dụng thành ngữ đó có phù hợp hay không. Và đặc biệt là phải phù hợp với hoàn cảnh sử dụng của thành ngữ đó. Ví dụ: “When feeling starved, a chip is like a Sunday roast” (= khi cảm thấy đói meo, thì một miếng khoai chiên nhỏ cũng giống như một bữa tiệc). Hội thảo khoa học sinh viên khoa tiếng Nga, 23-3-2012 13 Tuy nhiên trong tiếng Việt chúng ta không chỉ đơn thuần dịch như vậy vì thành ngữ Việt Nam có câu “Một miếng khi đói bằng một gói khi no”. Cái hay của câu thành ngữ Việt là ở sự phối âm “đói” và “gói”. Tiếng Anh không có được nét chơi chữ đọc đáo bằng hai từ này. Nếu một người có khả năng đưa ra một khái niệm tương tự để diễn tả một ý nghĩa tương tự mà không cần phải dịch từng từ một của thành ngữ thì người đó được coi là đã nắm rõ ngoại ngữ đó. Ví dụ: Сначало густо, а под конец пусто. Câu này hiểu nôm na sẽ là “Trước tiên là dày, nhưng cuối cùng là trống rỗng”, thế nhưng khi chuyển dịch sang thành ngữ Việt thì ông cha ta có câu rất hay: “Đầu voi đuôi chuột” Đây là thành ngữ chỉ cho làm một việc gì ban đầu thì cho là quan trọng hô hào to lớn, vận động phong trào nhưng sau đó thì bỏ bê, làm không đến nơi đến chốn. Khi dịch thành ngữ, nếu ta dịch sát nghĩa từng từ một thì khó có thể truyền đạt đúng nghĩa của câu thành ngữ. Muốn dịch được thành, ngữ trước hết người dịch phải tiến hành nhận dạng được thành ngữ trong văn bản, rồi mới phân tích ý nghĩa của từng yếu tố thành phần, diễn giải ý nghĩa tổng hợp của thành ngữ đó, sau đó mới lựa chọn phương án dịch thích hợp sao cho nghĩa được giữ nguyên và phù hợp với mục đích của bản dịch. Người dịch thường chia làm hai giai đoạn phân tích và chuyển hoán: Giai đoạn phân tích (analysis, анализ) buộc người dịch phải so sánh cấu trúc hiện của hai ngôn để xem câu tiếng Việt có hàm ý quá khứ, hiện tai hay tương lai. Kế đến xem xét thành phần cấu tạo của thành ngữ (tức là từ loại của nó - động từ, danh từ, tính từ hay trạng từ), song mới so sánh ý nghĩa của hai thành ngữ. Đồng thời bắt đầu lưu ý đến các nghĩa rộng của nó. Ví dụ: “Diamond cut diamond”. Dịch theo nghĩa đen sẽ là “Kim cương cắt kim cương”. Tiếp theo là giai đoạn chuyển hoán (transfer). Giai đoạn này ít phức tạp vì đa số ngôn ngữ khác nhau ở cấu trúc hiện nhưng phần lớn cấu trúc ẩn rất giống Hội thảo khoa học sinh viên khoa tiếng Nga, 23-3-2012 14 nhau.Vậy nên câu “Diamond cut diamond” khi chuyển dịch sang tiếng Việt sẽ là “Vỏ quýt dày có móng tay nhọn”. Trong cấu trúc thành ngữ, từ vựng hành chức theo những qui tắc khác nhau, thậm chí không có qui tắc cố định nào cả. Không ai có thể giải thích được tại sao nó chấp nhận từ này mà lại loại bỏ từ khác. Muốn dịch được thành ngữ người dịch trước hết phải tiến hành nhận dạng được thành ngữ trong văn bản, rồi mới phân tích ý nghĩa của từng yếu tố thành phần, diễn giải ý nghĩa tổng hợp của thành ngữ đó, sau đó mới lựa chọn phương án dịch thích hợp sao cho nghĩa được giữ nguyên và phù hợp với mục đích của bản dịch. Ngoài ra muốn dịch tương đương một thành ngữ, người dịch phải kết hợp nhiều yếu tố ngoài ngôn ngữ nữa và đặc biệt là cần phải đưa thành ngữ vào ngữ cảnh sử dụng sống động của nó. Ví dụ: “Бесчеcтье хуже смерти”. Người dịch không thể trực dịch ...