Hướng dẫn quản lý đất bỏ hóa sau nương rẫy tại Việt Nam: Phần 2 - Trần Đức Viên

Nối tiếp phần 1, phần 2 cuốn sách "Kinh nghiệm quản lý đất bỏ hóa sau nương rẫy ở Việt Nam" sẽ tiếp tục trình bày nội dung nghiên cứu trường hợp về canh tác nương rẫy và quản lý đất bỏ hoá ở Việt Nam; Xây dựng mô hình luân canh nhằm rút ngắn thời gian bỏ hóa ở Tây Bắc. Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hướng dẫn quản lý đất bỏ hóa sau nương rẫy tại Việt Nam: Phần 2 - Trần Đức Viên Hội thảo – Kinh nghiệm quản lý đất bỏ hoá MÔ HÌNH DU CANH TỔNG QUÁT Kjeld Rasmussen &Lasse Moller-Jensen Đại học Tổng hợp Copenhagen, Đan MạchTóm tắt Mô hình hệ thống canh tác du canh tổng quát trên máy vi tính được trình bày với mụcđích đưa ra một cách mô tả đơn giản nhưng có thể giải thích được những đặc điểm quan trọngcủa các hệ thống nông nghiệp. Dựa trên sự mô tả ngắn gọn một vài cơ chế cơ bản của nôngnghiệp du canh để xây dựng một mô hình đơn giản tập trung vào (1) dòng dinh dưỡng, đặcbiệt là sử dụng thảm thực vật trên đất bỏ hoá để thu thập và dự trữ dinh dưỡng, (2) phân bổlao động nhằm làm thoả mãn nhu cầu tồn tại và tối đa hoá hiệu suất lao động, và (3) quản líđất nông nghiệp, đặc biệt là khai khẩn nương mới, bỏ hoá nương cũ. Trong mối tương quanvới (2) và (3), người ta đã đưa ra “nguyên tắc lựa chọn” nhằm thể hiện cách người nông dânlựa chọn một trong nhiều giải pháp để thoả mãn nhu cầu về lương thực và đáp ứng tối đa cácyêu cầu về lao động. Trong mô hình này cũng trình bày cách thức mô hình giả định này tạo rahành vi như mong đợi của một hệ thống du canh, điều này cho thấy rằng các cơ chế cơ bảnnhất đã được trình bày trong mô hình. Cuối cùng là tiến hành một cuộc thử nghiệm kiểm traphản ứng của mô hình đối với sự gia tăng mật độ dân số. Các cụm từ quan trọng: Shifting cultivation (du canh), mathematical models (mô hìnhtoán học), simulation (sự mô phỏng), agricultural systems (hệ thống nông nghiệp).Mục tiêu Bài viết này sẽ trình bày một mô hình trên máy tính về một loại hệ thống nông nghiệpđược gọi bằng thuật ngữ “hệ thống canh tác du canh”. Mô hình đưa ra cái gọi là nhữngnguyên tắc và cơ chế cơ bản nhất của loại hệ thống nông nghiệp này trong quản lí đất, dinhdưỡng và lao động mà theo đó nhu cầu tồn tại được thoả mãn và hiệu suất lao động tăng đếntối đa. Nó cũng chỉ ra rằng hầu hết các hành vi có thể quan sát được của hệ thống du canh cóthể được mô tả là hiệu quả tổng hợp từ sự lựa chọn hợp lí của người nông dân. Mục đích củaviệc tạo mô hình là nhằm giải thích bằng con đường nào mà các “nguyên tắc lựa chọn” điềukhiển toàn bộ cơ chế của hệ thống du canh và nhằm nghiên cứu phản ứng của hệ thống nàykhi mật độ dân số gia tăng. Mô hình này hoàn toàn mang tính giả định, nhưng ý tưởng khơi gợi và số liệu đưa vàomô hình lại xuất phát từ nghiên cứu hệ thống du canh nông nghiệp trên đảo Bellona củaChristiansen(1975).Lí do căn bản của nông nghiệp du canh Đặc điểm của hệ du canh là sử dụng thời gian bỏ hoá dài hơn thời gian canh tác. ý kiếnchung cho rằng lí do chung của hệ này là do “vốn dinh dưỡng” (dự trữ trong đất và thảm thựcvật bỏ hoá) được hình thành trong suốt thời gian bỏ hoá mang đến năng suất và hiệu suất laođộng cao hơn so với khả năng có thể đạt được ở hệ định canh hoặc hệ có thời gian bỏ hoángắn. Một ý khác cho rằng bỏ hoá đất sau một vài năm canh tác có thể dẫn tới cỏ mọc lan trànlàm giảm năng suất lao động. Tất nhiên hai ý giải thích trên không loại trừ nhau, nhưng trongbài viết này chỉ đề cập tới ý giải thích thứ nhất.”ệc áp dụng du canh thường gắn liền với cácvùng sâu vùng xa có nền nông nghiệp định tự cung tự cấp. Tuy điều, này không phải luônđúng nhưng trong phạm vi vấn đề này, chúng tôi sẽ chỉ hạn chế bàn đến những địa điểm mà 39 Hội thảo – Kinh nghiệm quản lý đất bỏ hoádu canh là hệ nông nghiệp chính và là nghề chính của các nông hộ, những địa điểm mà sảnxuất chủ yếu phục vụ cho nhu cầu tồn tại. Trong trường hợp du canh vì nhu cầu tồn tại, hai cách giải thích trên có điểm chung làkhu đất hoặc vườn sau khi được canh tác ở vụ trước sẽ được bỏ hoá nếu có đủ hai điều kiện:(1) nguồn lợi dự kiến thu được từ việc duy trì canh tác nhiều năm (và với tỉ lệ chiết khấu nhấtđịnh) ít hơn so với nguồn lợi thu được do tập trung canh tác trên khu ruộng khác hoặc khaikhẩn khu ruộng mới, và (2) tổng sản lượng lương thực/ nguồn lợi dự kiến do bỏ hoá sẽ khôngthấp hơn so với nhu cầu nông hộ (bao gồm mức “thặng dư bình thường”để dảm bảo cuộcsống (Christiansen, 1975). Du canh có thể được xem là một trường hợp đặc biệt của nông nghiệp tập trung, nhưChristiansen đưa ra vào năm 1992. Trong các hệ nông nghiệp chủ yếu dựa vào nguồn dinhdưỡng cây trồng ở địa phương và máy móc không sử dụng ở quy mô lớn thì hiệu suất laođộng cao có thể đạt được nhờ tập trung dinh dưỡng và nước cho cây trồng đúng thời điểm.Tập trung chất dinh dưỡng đúng lúc cho thấy các chất dinh dưỡng khi dần bay hơi rồi đượctăng lên nhờ không khí, bụi hay phù sa lắng đọng, được tích luỹ trong thảm vật bỏ hoá haytrong đất và được sử dụng trong một khoảng thời gian ngắn hơn khoảng thời gian tích luỹ.Đây chính là trường hợp của hệ thống du canh và bỏ hoá.Mục tiêu của mô hình hoá Mô hình là biểu trưng đã dược đơn giản hoá của hệ thống thật. Sự đơn giản hoá này cóthể có rất nhiều mục đích, nhưng mục đích tổng quát nhất là nêu bật các đặc điểm và cơ chếmấu chốt của hệ thống này từ một góc nhìn nhất định. Mô hình có thể được nhận thức nhưmột giả thuyết. Mô hình ở đây cho rằng ứng xử của hệ du canh có thể được giải thích dựa trêncơ sở một số cơ chế, cấu trúc hay nguyên tắc đưa ra trong mô hình, ngược lại những cơ chếkhông đưa ra trong mô hình được coi là kém phần quan trọng hơn. Mặc dù vậy, mục đích tạomô hình có thể rất đa dạng và điều này sẽ ảnh hưởng tới quyết định cái gì là “đặc điểm và cơchế chủ yếu” và vì vậy một mô hình hệ thống tương tự có thể được tạo ra bằng vô số cách.Trong phạm vi vấn đề này mục tiêu sẽ là phát triển một mô hình phù hợp cho việc nghiên cứucác vấn đề như: (1) mối quan hệ giữa nguyên tắc lựa chọn của người nông dân và hà ...