làng nghề truyền thống Hà Tây - Làng nhiếp ảnh Lai xá

- Làng nhiếp ảnh Lai xáTrong số cả ngàn ngôi làng Việt, có một làng nghề khá độc đáo – làng nhiếp ảnh Lai Xá. Có thể nói nghề chụp ảnh ở Việt Nam "phát tích" từ chính làng này. Không những thế, Lai Xá còn cống hiến cho đất nước, dân tộc nhiều nhà văn hoá, khoa học, giáo dục... nổi tiếng. Lai Xá thuộc xã Kim Chung (Hoài Đức – Hà Tây). Làng có 5 xóm và một khu phố, thường vẫn gọi là Phố Lai. Cụ Đặng Văn Tích – chiến sĩ quyết tử của Thủ đô...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
làng nghề truyền thống Hà Tây - Làng nhiếp ảnh Lai xá - Làng nhiếp ảnh Lai xáTrong số cả ngàn ngôi làng Việt, có một làng nghề khá độc đáo – làng nhiếpảnh Lai Xá. Có thể nói nghề chụp ảnh ở Việt Nam phát tích từ chính làngnày. Không những thế, Lai Xá còn cống hiến cho đất nước, dân tộc nhiều nhàvăn hoá, khoa học, giáo dục... nổi tiếng. Lai Xá thuộc xã Kim Chung (Hoài Đức – Hà Tây). Làng có 5 xóm và một khu phố, thường vẫn gọi là Phố Lai. Cụ Đặng Văn Tích – chiến sĩ quyết tử của Thủ đô Hà Nội (tháng 12/1946), tham gia đoàn quân tự vệ thành Hoàng Diệu, rồi sau này trở thành cán bộ Ban Đối ngoại Trung ương Đảng, giờ đã nghỉ hưu là người con Lai Xá cho biết: “Những cư dân đầu tiên đến Lai Xá là nghĩa binh cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng bị thương tật, già yếu không muốn về quê hương bản quán nên đã ở lại sinh cơ lập nghiệp”. Như vậy, ít ra làng Lai Xá đã có ngót 2.000 năm tuổi. Cũng theo các thư tịch cổ, năm 300 làng Lai Xá có tên Việt cổ là Kẻ Sai, sau quan tri phủ Quốc Oai đã đổi từ Kẻ Sai thành Lai Xá. Chữ “Lai” là từ mượn trong điển tích “Chuyện lão Lai” của Trung Quốc. Lão Lai tuy đã ở độ tuổi ngoài “thất thập” nhưng sống rất có hiếu nghĩa với cha mẹ già. Để làm vui lòng bậc sinh thành, lão mặc quần áo xanh đỏ, giả làm con trẻ nhảy múa, ôm cổ chân cha mẹ như con nít, cốt để cha mẹ sống lại những giây phút thời thanh xuân. Còn chữ “Xá” nghĩa là xóm làng. Lai Xá được hiểu là quê hương của những tấm lòng nhân – nghĩa – hiếu – thảo. Trở lại với nghề ảnh của Lai Xá. Năm Ất Sửu (1865), cụ Đỗ Huy Trứ đượctriều Nguyễn cử đi sứ Trung Quốc. Ông đến Hương Cảng với nhiệm vụ nghengóng thái độ của các nước phương Tây với nước ta. Thấy kỹ thuật nhiếp ảnhcủa người Anh được ưa chuộng, ông bèn chụp thử 2 bức chân dung. 2 năm sau,cụ lại được cử đi sứ Trung Quốc với nhiệm vụ mua sắm vũ khí. Nhân thể, cụthuê một người Tầu tên là Dương Khải Trí mua các dụng cụ, máy móc về nhiếpảnh và học cách chụp ảnh. Về nước, nhằm ngày 2 tháng 2 năm Kỷ Tỵ (1869), cụkhai trương hiệu ảnh Lạc Sinh công điếm ở phố Thanh Hà (nay là phố Ngõ Gạch– Hà Nội) gần kề Ô Quan Chưởng. Hiệu ảnh có tên Cảm Hiếu Đường. Có thểcoi đây là sự kiện, niên đại khai sinh nhiếp ảnh Việt Nam. Tuy nhiên Cảm HiếuĐường chỉ tồn tại được 4 năm, bởi năm 1873 Pháp đánh chiếm Hà Nội lần thứnhất, cụ Đặng phải dời Hà Nội đi về các vùng rừng núi cùng lãnh tụ nghĩa quânHoàng Kế Viêm chống Pháp rồi qua đời. Nhiếp ảnh Việt Nam vừa khai sinh đãthui chột. Năm 1890, tròn 16 tuổi, Nguyễn Đình Khánh được chú ruột đỡ đầu,cho ra Hà Nội học nghề ảnh tại hiệu Du Chương của người Hoa. Đây có lẽ cũnglà hiệu ảnh duy nhất lúc đó, đặt tại phố Hàng Bồ. Với trí thông minh, mày mò,chỉ sau 2 năm, Khánh Ký đã ăn cắp được nghề ảnh của người Hoa và mở hiệuảnh Khánh Ký tại phố Hàng Da, cạnh tranh với hiệu Du Chương. Không nhữngthế ông còn về Lai Xá truyền nghề cho cả làng, trở thành ông tổ làng nghề nhiếpảnh Lai Xá. Từ đây, nghề nhiếp ảnh phát triển ra khắp Hà Nội và toàn cõi ViệtNam. Lai Xá cũng là làng nghề nhiếp ảnh truyền thống duy nhất ở Việt Nam.Khánh Ký trở thành một trong 4 danh nhân nhiếp ảnh có tên trong Bách khoathư Việt Nam gồm Đặng Huy Trứ, Khánh Ký, Võ An Ninh và Đinh Đăng Định.Công lao lớn nhất của Khánh Ký là biến một nghề ngoại nhập trở thành nghềtruyền thống của làng. Ngoài ra, Khánh Ký đã thực hiện thành công ý tưởng củamình là đưa nghề nhiếp ảnh tới mọi miền đất nước. Học trò của Khánh Ký rảikhắp đất nước để mở hiệu, thậm chí còn đi làm ăn bằng nghề ảnh ở Lào,Campuchia, Myanmar, Trung Quốc, Pháp, Đức. Khi ở Pháp, Khánh Ký đã mởhiệu ảnh ở đại lộ Malssherbe (Paris). Năm 1913, Raymond Poincare’trúng c ửTổng thống Pháp. Trong số hàng trăm tay máy ở Paris chụp chân dung Tổngthống có Khánh Ký. Bức ảnh do ông chụp được Tổng thống đánh giá là đẹp nhất,được báo chí Pháp đăng tải đồng loạt đặc biệt được đưa ra trang bìa báo Lllustration. Sau khi Khánh Ký sang Pháp, ông đã kịp truyền nghề ảnh cho nhiều ngườilàng Lai Xá. Từ đó người Lai Xá đã khai trương các cửa hiệu ảnh lớn ở HảiPhòng, Hải Dương, Hà Đông, Sơn Tây, Uông Bí, Sapa... Từ năm 1920 – 1935,có tới 18 hiệu ảnh do người Lai Xá đứng đầu mọc lên ở khắp Việt Nam. Con emLai Xá đi học nghề ảnh ngày càng nhiều. Ai chưa đủ tiềm lực mở hiệu thì đi làmthuê cho các tiệm ảnh lớn rồi khi có tiền sẽ mở hiệu ảnh của riêng mình. Nhữngnăm 40, 50 của thế kỷ trước, Hà Nội có trên 40 hiệu ảnh thì người làng Lai Xánắm 33 hiệu với những tên hiệu vào loại nổi nhất Hà Thành như Kim Lai, MỹLai, Vạn Hoa, Thủ đô ảnh viện, Central, Aubella, Duy Tân... Sài Gòn cũng có 33hiệu của người Lai Xá. Ngoài ra, các tiệm ảnh Lai Xá còn có mặt ở vùng ĐôngBắc (Tuyên Quang, Lạng Sơn, Yên Bái, Lào Cai...) cho đến Đồng bằng sông Cửu Long. Dường như ở tỉnh thành nào cũng có vài ba hiệu ảnh của người Lai Xá. Thậm chí ở Sài Gòn người ta thống kê được tới 80% tiệm ảnh do người Lai Xá mở. Đất nư ...