Sự biến đổi về dòng họ, hôn nhân và gia đình của tộc người Cơ Ho ở Việt Nam

Hôn nhân, gia đình và dòng họ là một thành tố của tổ chức xã hội; gắn với văn hóa, truyền thống tập quán, cấu trúc xã hội của một tộc người; vận động, biến đổi theo lịch đại hay “các sự kiện xã hội”. Bài viết khảo sát cộng đồng người Cơ Ho trong quá trình đô thị hóa, hiện đại hóa; sự biến đổi của tộc người Cơ Ho về vấn đề hôn nhân, gia đình và dòng họ.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sự biến đổi về dòng họ, hôn nhân và gia đình của tộc người Cơ Ho ở Việt NamTạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, CHÍNHsố 5(90) TRỊ - KINH - 2015 TẾ HỌC Sự biến đổi về dòng họ, hôn nhân và gia đình của tộc người Cơ Ho ở Việt Nam Lê Minh Chiến * Tóm tắt: Hôn nhân, gia đình và dòng họ là một thành tố của tổ chức xã hội; gắn với văn hóa, truyền thống tập quán, cấu trúc xã hội của một tộc người; vận động, biến đổi theo lịch đại hay “các sự kiện xã hội”. Bài viết khảo sát cộng đồng người Cơ Ho trong quá trình đô thị hóa, hiện đại hóa; sự biến đổi của tộc người Cơ Ho về vấn đề hôn nhân, gia đình và dòng họ. Từ khóa: Dòng họ; hôn nhân và gia đình; người Cơ Ho. 1. Dòng họ tộc người Cơ Ho chính là tên của các dòng họ). Đặc điểm Cơ Ho là một tộc người thiểu số bản địa quan trọng của dòng họ dân tộc Cơ Ho làsinh sống lâu đời trên vùng đất Tây chế độ mẫu hệ, con cái tính theo dòng mẹ,Nguyên, tập trung chủ yếu ở tỉnh Lâm lấy họ mẹ và vai trò điều hành gia đình,Đồng. Tổ chức xã hội cơ bản của người Cơ phần lớn thuộc về phụ nữ.(*)Ho ngoài các yếu tố buôn làng, luật tục, hệ Dòng họ của người Cơ Ho khá nhiều sothống tín ngưỡng, tôn giáo còn có dòng họ, với các dân tộc ở Trường Sơn Tây Nguyên.hôn nhân và gia đình. Dù cho quá trình Hiện chưa có một thống kê đầy đủ nào vềchuyển biến từ xã hội cổ truyền sang xã hội số lượng dòng họ Cơ Ho và ý nghĩa tên củahiện đại làm thay đổi các hình thức của hôn dòng họ, bởi lẽ cũng chưa có một nghiênnhân nhưng kết cấu thân tộc trong cộng cứu toàn diện nào về vấn đề này. Trong nộiđồng vẫn rất bền vững. bộ tộc người Cơ Ho, có rất nhiều nhóm địa Dòng họ có vai trò liên kết các cá nhân phương, sống rải rác ở nhiều vùng kháccó cùng huyết thống và chi phối các quan nhau. Giới khoa học chưa thống nhất tênhệ hôn nhân, gia đình, sở hữu tài sản, quy gọi các nhóm người để định danh một cáchtắc ứng xử, trách nhiệm với dòng tộc. chính xác và đầy đủ. Tuy nhiên, một sốTrong quá khứ, dòng họ người Cơ Ho sinh nghiên cứu gần đây cho rằng, Cơ Ho có 06sống tập trung theo khu vực riêng biệt, nhóm địa phương chủ yếu, khoảng 73 dòngmang tính huyết thống. Từng nhóm các gia họ (có dòng họ chỉ tồn tại ở nhóm này màđình có cùng dòng họ sinh sống trong không có ở nhóm khác, nhưng cũng cónhững nhà dài với các gia đình cộng cư Thạc sĩ, Trường Đại học Đà Lạt. (*)trong đó (vì thế tên nhiều vùng đất cũng ĐT: 0913189289. Email: chienlm@dlu.edu.vn.82 Sự biến đổi về dòng họ, hôn nhân và gia đình...nhóm có họ trùng lặp nhau). Nhóm có dòng phương như tranh chấp đất đai, khiếu kiện,họ nhiều là Chil và Lạch (24 họ), nhóm Tố các trọng án hình sự trong cộng đồng ngườiLa (16 họ), nhóm Sre (7 họ), còn lại là các dân tộc gần như không xảy ra. Các vụ ánnhóm tộc người địa phương khác. Tên gọi liên quan chủ yếu đến một số vấn đề mangdòng họ xét về ý nghĩa chia làm 2 loại cơ tính tệ nạn xã hội (rượu chè, cờ bạc, haybản: họ trùng với tên làng, phản ánh đặc hoạt động tôn giáo không phép của một sốđiểm nơi cư trú, riêng với chúng tôi khi cá nhân). Điều này cho thấy, để đảm bảo anđiền dã thực địa phỏng vấn các già làng còn ninh trật tự thì vai trò của dòng họ có đóngbiết nó mang thêm tính khẳng định chủ góp không nhỏ.quyền, chủ sở hữu đất đai với vùng mà 2. Hôn nhândòng họ mình sống và làm ăn; họ gắn với Hôn nhân là một thành tố của tổ chức xãhuyền thoại về tổ tiên chung, phản ánh tín hội nên trong mỗi cộng đồng đều có nhữngngưỡng vật tổ. quan niệm, quy tắc và hình thức tổ chức Ngày nay, trong cư dân Cơ Ho, dòng họ nhất định. Người Cơ Ho cũng không nằmvẫn giữ một vai trò và vị trí quan trọng ngoài quy luật đó, chỉ khác nhau ở các nghitrong đời sống. Ngoài việc duy trì tình ruột thức và tập quán.thịt, đảm bảo chức năng và nguyên tắc Hôn nhân của người Cơ Ho trong tổngoại hôn, duy trì sự trường tồn dòng họ, chức xã hội truyền thống có ý nghĩa quanthì dòng họ còn mang chức năng điều hòa trọng, được coi là dấu mốc trưởng thành đểcác mối quan hệ xã hội của các thành viên. hòa nhập cộng đồng và xác lập vị thế, vai Khi có mâu thuẫn, người Cơ Ho thường trò cá nhân trong gia đình, dòng họ. Ngườichọn hình thức giải quyết “xét xử nội bộ”, Cơ Ho thường nói: “Con người phải có vợhình thức này rất hiếm khi không đạt được chồng giống như cái Chà gạc phải có cán”;kết quả, qua khảo sát cho thấy có 72,3% “làm rẫy thích giàu, lấy chồng thích con”.(280 người) được hỏi cho rằng mọi xung Trong hôn nhân truyền thống, người Cơđột gia đình được giải quyết bởi những Ho thường kết hôn ở độ tuổi 14 - 16, trảingười có uy tín trong dòng họ. Nếu có khó qua năm lễ chính: xin hỏi, ăn hỏi, cưới,khăn trong giải quyết thì thường các bên tháo vòng và về thăm nhà chồng. Với chếmang gà và rượu cần đến nhà tộc trưởng độ hôn nhân mẫu hệ, mọi quyền chủ độnghay người có uy tín để cùng nhau thảo luận trong hôn nhân thuộc về nhà gái theo cáigiải quyết. Ở một số nơi, họ đi đến nhà gọi là “bắt chồng”. Nghi lễ cưới phải có sựcông cộng, nhà cộng đồng ở khu phố để chứng kiến, làm chứng của thần linhphối hợp với dòng họ khác bàn bạc thống (Yang), phải có lễ cúng thần linh để cầunhất giải quyết. xin được thần linh che ...