BÌNH ĐỊNH - Tây Sơn địa linh - Hữu Vinh

Tây Sơn địa linh - Hữu VinhẤp Tây Sơn, nơi phát tích cuộc khởi nghĩa của ba anh em nhà Tây Sơn: Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ và Nguyễn Lữ. Theo sách Nhà Tây Sơn của Quách Tấn-Quách Giao, ấp Tây Sơn gồm phần đất An Khê và Bình Khê. Ngày nay, vùng đất này được kéo dài từ huyện An Khê (Gia Lai) đến huyện Tây Sơn (Bình Định) và được phân chia làm ba phần: Tây Sơn thượng đạo (vùng An Khê), Tây Sơn trung từ chân đèo An Khê đến vùng Hữu Giang, Tả Giang (Tây Sơn), Tây...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
BÌNH ĐỊNH - Tây Sơn địa linh - Hữu Vinh Tây Sơn địa linh - Hữu Vinh Ấp Tây Sơn, nơi phát tích cuộc khởi nghĩa của ba anh em nhà Tây Sơn:Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ và Nguyễn Lữ. Theo sách Nhà Tây Sơn của QuáchTấn-Quách Giao, ấp Tây Sơn gồm phần đất An Khê và Bình Khê. Ngày nay,vùng đất này được kéo dài từ huyện An Khê (Gia Lai) đến huyện Tây Sơn(Bình Định) và được phân chia làm ba phần: Tây Sơn thượng đạo (vùng AnKhê), Tây Sơn trung từ chân đèo An Khê đến vùng Hữu Giang, Tả Giang (TâySơn), Tây Sơn hạ đạo thuộc các xã phía đông huyện Tây Sơn đến giáp giớihuyện An Nhơn. Vào thời khởi nghĩa Tây Sơn (khoảng 1771) vùng đất này không chỉ dâncư thưa thớt, núi rừng chiếm ngự; mà còn là vùng tiếp giáp của đông TrườngSơn núi non trùng điệp với đồng bằng, nhiều nhánh của dãy Trường Sơn hùngvĩ đâm ra biển. Dòng sông Côn phát nguyên từ dãy Trường Sơn len lỏi qua núirừng, đồng bằng, chia ấp Tây Sơn ra làm hai nửa và thoát ra biển Quy Nhơnqua cửa Thị Nại. Có thể nói đây là vùng núi sông hùng vĩ, nhiều ngọn núi caolớn trông đồ sộ, hiên ngang. Ở vùng đèo An Khê có núi Hiển Hách, đó là mộtdanh sơn có nhiều cây gỗ quí. Đèo An Khê xưa gọi là đèo Vĩnh Viễn, cao 740m và dài trên 10 cây số chạy từ tây xuống đông. Trước kia, khi quốc lộ 19 chưamở, đèo chỉ là con đường nhỏ, có nhiều dốc ngược quanh co, lởm chởm đá, cókhúc phải dạng hai chân mà leo mới khỏi té, nên gọi là dốc Chàng Hảng. Dướidốc này có một cái ngoẹo tên gọi ngoẹo Cây Khế, vốn có một cây khế rất saiquả, khách qua đèo thường dừng chân nghỉ ngơi. Cách ngoẹo Cây Khế chừngtrăm thước có cây ké, cây cầy cổ thụ tàn cao, bóng cả. Chuyện kể rằng, có lầnNguyễn Huệ cùng nghĩa quân qua đây bỗng thấy trước mặt có hai con rắn munto lớn lạ thường ra chặn đường, không ai dám đi qua. Nguyễn Huệ bèn chắp taykhấn: Nếu quỉ thần có phù hộ tôi để tôi dựng lên nghiệp lớn, thì xin tránhđường cho tôi đi. Bằng không thì cắn chết tôi, chứ đừng hại những người theotôi. Lạ thay, Huệ vừa khấn xong hai con rắn cúi xuống ngậm một thanh đaocán đen mun, lưỡi sáng như nước, kính cẩn dâng cho Nguyễn Huệ, rồi bò vàobụi cây biến mất. Thanh đao đó được Nguyễn Huệ gọi là Ô Long Đao vàthường dùng lúc ra trận. Nhớ ơn rắn thần dâng đao, Nguyễn Huệ sai ngườidựng ngôi miếu nơi chân đèo, tục gọi là Miếu Xà. Từ chân đèo An Khê trở xuống Tây Sơn Trung cũng có nhiều ngọn núitrông hùng vĩ. Trong đó, có núi Ông Bình tuy không cao lắm nhưng cây cối rậmrạp có vẻ bí hiểm. Mới nhìn tưởng không có đường vào, nhưng thực ra có nhiềunẻo vào ra thông thương với các ngọn núi xung quanh. Đối diện hòn Ông Bìnhcó hòn Ông Nhạc khí thế cũng rất hùng hiểm. Từ hai ngọn núi này núi chạytừng từng, lớp lớp vào hướng nam và đông nam với các núi Màn Lăng, Bà Phù,còn gọi là hòn Nhật, hòn Nguyệt. Từ Tây Sơn Trung xuôi xuống Tây Sơn Hạgặp dãy Hoành Sơn chắn ngang. Dãy Hoành Sơn tuy chỉ cao trên 350 thước, códòng Côn men theo nên là đại địa. Không những thế, trên dãy núi này có nhiềuhòn núi nhỏ với các tên hòn Bút, hòn Nghiên, hòn Ấn, hòn Kiếm... Trước mặtnúi còn có nhiều gò đất nhỏ mọc giăng hàng như đội ngũ quân lính, xa xa cólong bàn, hổ phục... Từ Hoành Sơn càng chạy về phía nam núi càng cao, cóngọn cao ngàn thước. Đó là phía nam sông Côn, còn phía bắc sông Côn vùngTây Sơn Trung cũng có nhiều ngọn núi cao lớn như hòn Ngăn, hòn Bong Bóng(Vĩnh Thạnh). Phía đông hòn Ngăn cách một dòng suối có hai ngọn núi caongất, song song như hai răng nanh, đó là hòn Vỏ Cá, Đa Két và nhiều núi thấphơn như Bạc Má, Nước Đỏ... Khi đến Tây Sơn Hạ núi không còn liền dãy nữa, chỉ có hòn Trưng Sơn(Phú Lạc) cao nhất vùng (442 thước) trông rất khôi hùng. Nhìn gần giống conbò đực sung sức, nên người dân trong vùng quen gọi Hòn Sung, ở xa trônggiống như ngọn bút, cùng với Hòn Nghiên bên kia sông Côn làm bạn vănchương. Ngoài ra, trên sườn núi còn có nhiều u nổng nổi lên, có chín u trôngrõ, gọi là cửu diệu tinh với các tên gọi: độc xỉ sơn, độc nhũ sơn... Từ hònTrưng Sơn, các mạch núi khác chạy thẳng xuống hướng đông đến hòn MạThiên Sơn, tục gọi hòn Mò O nằm giữa An Nhơn và Phù Cát. Cùng với cácmạch núi chính, nổi lên giữa các cánh đồng, thôn xóm còn có các hòn núi đấtnhư Hương Sơn, Trà Sơn, Khánh Long, Chà Rang... Mỗi hòn núi đều có dángthế khác nhau, hòn Hương Sơn giống như con chó nằm ngủ, Trà Sơn, KhánhLong thì giống như hai con cừu, còn Chà Rang có nhiều cây chà là, đến mùatrái chín người ta rủ nhau lên núi hái chà là đông vui. Nói tóm lại, về hình thể vùng Tây Sơn Thượng núi non trùng điệp, nhiềungọn núi cao liền mạch như thế tựa phía sau lưng vững chắc. Từ đỉnh đèo AnKhê có thể nhìn xuống Tây Sơn trung với tả, hữu ngạn sông Côn thế núi nontrải dài chập chùng mờ trong sương khói, dòng Côn giang uốn lượn, đồng bằngthoáng đãng, trù phú, đây đó mọc lên những hòn núi đất như điểm xuyết thêmnét đa dạng của sông núi. Đại thể địa linh vùng Tây Sơn là thế, nhưng ảnhhưởng của nó là cả vùng đất Bình Định. Có lẽ với địa linh như vậy, nên từ t ...