Nguyễn Trung Mậu - vị Cử nhân giữ nhiều chức vụ đứng đầu triều

Nguyễn Nguyễn Trung Mậu (1785-1846), quê xã Diễn Minh, huyện Diễn Châu, là con trai Nguyễn Trung Ý - một vị tướng giỏi của triều Tây Sơn. Sau khi tiêu diệt nhà Tây Sơn, Nguyễn Ánh lên ngôi, đặt niên hiệu là Gia Long (1802), đã thực hiện chính sách trả thù khốc liệt đối với hậu duệ và tướng lĩnh đã từng đi theo Hoàng đế Quang Trung. Nguyễn Trung Ý phải trốn vào ở trong lèn Hai Vai. Ông đã đưa Nguyễn Trung Mậu theo cùng ở trong hang để dạy dỗ, rèn cặp. Bản tính...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nguyễn Trung Mậu - vị Cử nhân giữ nhiều chức vụ đứng đầu triều Nguyễn Trung Mậu - vị Cử nhân giữ nhiều chức vụ đứng đầu triều NguyễnNguyễn Trung Mậu (1785-1846), quê xã Diễn Minh, huyện Diễn Châu, là con traiNguyễn Trung Ý - một vị tướng giỏi của triều Tây Sơn. Sau khi tiêu diệt nhà TâySơn, Nguyễn Ánh lên ngôi, đặt niên hiệu là Gia Long (1802), đã thực hiện chínhsách trả thù khốc liệt đối với hậu duệ và tướng lĩnh đã từng đi theo Hoàng đếQuang Trung. Nguyễn Trung Ý phải trốn vào ở trong lèn Hai Vai. Ông đã đưaNguyễn Trung Mậu theo cùng ở trong hang để dạy dỗ, rèn cặp. Bản tính NguyễnTrung Mậu thông minh nên sớm nổi tiếng là thần đồng. Nhân dân và thợ đá đãtruyền gọi hang đá - nơi ông đọc sách là “Hang Thần Đồng”. Năm 1803, vua Gia Long cho chuyển trường thi Hương Nghệ An từ Lam Thànhvề Vinh và tổ chức khoa thi Hương đầu tiên vào năm Đinh Mão (1807). NguyễnTrung Mậu dự thi và đậu ngay Cử nhân khi mới 22 tuổi, được cử đi làm Tri huyệnHoằng Hoá. Sau đó ông liên tục giữ nhiều chức vụ quan trọng: đầu triều MinhMệnh giữ chức Tri huyện Yên Mô; năm Minh Mạng 8 (1827), thăng Đốc học BìnhĐịnh; năm 1829 được điều về Kinh, bổ chức Lang trung bộ Hộ; năm 1831 giữ chứcCông bộ Tả Thị lang; năm 1832 được thăng Công bộ Hữu Tham tri; năm 1833thăng Thượng thư bộ Công; năm Minh Mệnh 17 (1836), giữ chức Binh bộ HữuTham tri, được gia tăng hai cấp và chuyển làm Binh bộ Tả Tham tri. Năm 1836, mẹ mất, Nguyễn Trung Mậu xin về chịu tang, nhà vua đã cấp cho 200quan tiền, vì ông làm quan thanh liêm (xem Đại Nam thực lục chính biên, T.18,tr.309). Đến năm sau, ông kiêm giữ thêm chức Chưởng Đô sát Hàn lâm nhị viện vàđược cử đi công cán ở Gia Định thành. Tiếp đó, ông lại được vua sai cùng các đạithần khác là Trương Minh Giảng, Hà Quyền… bàn xếp đặt công việc ở trấn Tây.Đến tháng 11 năm này, ông được thăng Thượng thư bộ Hộ và vẫn kiêm quản ViệnHàn lâm và Ty Thông chính, rồi bổ sang làm Thị lang bộ Công, thăng Hữu Tham tribộ Công. Năm Minh Mệnh 20 (1839), ông lại được cử làm Thượng thư bộ Công.Sang năm Thiệu Trị thứ nhất (1841), triều đình tổ chức thi Hội, sai ông làm PhóChủ khảo: “Thi Hội, sai Thự Đông các Đại học sĩ Vũ Xuân Cẩn làm Chủ khảo,Thượng thư bộ Công Nguyễn Trung Mậu làm Phó khảo, lấy trúng cách 11 người”(Đại Nam thực lục chính biên, T.23, tr.129). Ông còn được kiêm quản Hàn lâm việnấn vụ. Năm 1941, Nguyễn Trung Mậu “Dâng thư dán kín tâu bày thời chính 6 điều”được vua khen và thưởng cho sa lụa. Nội dung thư tóm tắt như sau: 1. Các hạt từ Quảng Trị ra Bắc… bắt dân sửa đắp đường sá phải rộng 3 trượnglàm mức; 2. Cúng thì có rượu, ngoài ra cấm việc họp nhau mà uống rượu; 3. Đặt người khán thủ, lập ra vòm canh, tuần phòng để giữ những kẻ gian phi,nghiêm phòng bị để cho dân yên ở; 4. Nói về việc thưa kiện, xét xử của dân gian; 5. Khuyến khích các nhà giàu bỏ tiền ra giúp cho những người túng thiếu; 6. Dân gian vay mượn. Địa phương phải hiểu thị cho các nhà giàu, phàm thấyngười cùng túng thì phải thương yêu, chu cấp, những số nợ đã cho vay trước, dẫumới hay lâu, hãy tạm đình hoãn, để cho người nghèo túng được nhờ. Cũng năm Thiệu Trị thứ nhất 1841, tháng 10, Nguyễn Trung Mậu được cử là PhóTổng tài Quốc sử quán triều Nguyễn cùng Thượng thư bộ Lễ Phan Bá Đạt (Đại họcsĩ Trương Đăng Quế, Đông các Đại học sĩ Vũ Xuân Cẩn làm Tổng tài). Ông lạiđược cử đi công cán cùng Binh bộ Tả Tham tri Phan Thanh Giản và được tặng Tưthiện Đại phu. Năm Nhâm Dần (1842), mùa hạ, tháng 6, thi Đình: “Sai Thái tử Tháibảo, Trung quân chưởng phủ sự Vũ Lao hầu Tạ Quang Cự làm Giám thí Đại thần,Thượng thư bộ Công Mậu Đức hầu Nguyễn Trung Mậu giữ việc đọc quyển thi”(Đại Nam thực lục chính biên, T.26, tr.158). Năm Thiệu Trị 3, ông được bổ sanglàm Lễ bộ Thượng thư, sung Cơ mật viện Đại thần, kiêm quản Thái thường tự ấncho đến khi mất. Nguyễn Trung Mậu chỉ với học vị Cử nhân nhưng đã tỏ rõ là người có tài năngnhiều mặt, nên được triều đình cử giữ nhiều chức vụ quan trọng và đã đứng đầu tới5/6 bộ, viện nhà Nguyễn. Đó là Thượng thư các bộ Công, Hộ, Lễ; Tả Tham tri bộBinh; Cơ mật viện Đại thần; Phó Tổng tài Quốc sử quán; Phó Chủ khảo khoa thiHội, Độc quyển thi Đình; Viện Hàn lâm; Ty Thông chính; Thái thường tự ấn… Phảilà người rất được tin cẩn và có tài năng điều hành, quản lý thực sự mới được giaophó những chức vụ quan trọng và gian khó như vậy. Ông đã được triều đình bannhiều sắc phong, ca ngợi hết lời, tiêu biểu như sắc chế năm Thiệu Trị nguyên niên(1841) như sau: Phiên âm: Thừa thiên hưng vận. Hoàng đế chế viết: Trẫm duy hoàng thiên vận thượng, tất ưlục tử dĩ thành công. Vương giả trạch trung tu lại quần hiền nhi cộng chính. Quyếnduy thạc vọng nghi bí ôn luân. Tư nhĩ thự Công bộ Thượng thư sung Cơ mật việnĐại thần Nguyễn Trung Mậu phủ bạt hoành tài, đống lương vĩ khí, triều quân lịch tể,yếu thức mao bạt liên thường cát chi bằng. Miếu đường lụ địch gia mô vũ nghi phócục chiêm chi vọng. Vi vỉ hàm thành bất đãi, tư tư quyết phỉ hữu cung. Tứ kim đảnphủ doanh thành chính tịch khâm lâu chi bồn. Gia nhĩ tố hoài trung tẫn hạp phận lệtương chi du. Tư đặc thụ Tư thiện Đại phu Công bộ Thượng thư, tích chi cáo mệnh.Thiện kỳ tư hậu hàm cần hiệp nãi liêu nhi cộng tế. Tác tiêu phủ dãi kỳ thứ tích chihàm hy, miện sư tòng sự chi cần, vĩnh kiến vô cùng chi văn. Khâm tai! Thiệu Trị nguyên niên, chính nguyệt, nhị thập nhị nhật. Dịch nghĩa (Bùi Văn Chất): Thừa vận trời hưng thịnh. Hoàng đế có lời: Trẫm theo dõi vận đang lên, muốn nên nổi việc phải dựa vào 6bộ của triều đình. Nhà vua kỳ vọng quần thần cùng nhau lo việc nước. NguyễnTrung Mậu, nhà ngươi thự (quyền) Thượng thư bộ Công, sung Cơ mật viện Đạithần, thuộc hàng rường cột, then chốt, trải qua các quận triều, nổi lên trong đám tôihiền. Nhờ các ngươi gắng gỏi ngày đêm không biết mệt mỏi, chăm lo công việckhông chút lơi là, nên miếu đường ngày thêm nghiêm chỉnh. Nay có lời phủ dụ, xét công, đặc thụ nhà ngươi danh hiệu là Tư thiện Đại phu,giữ chức Thượng thư bộ Côn ...